Anthologie du conte créole réunionnais
Editeur : UDIR
Auteur : Laetitia Samlong-Ah Kiem
ISBN : 978-2-87863-084-8
Mis en ligne par | Lectivia |
---|---|
Dernière mise à jour | 11/10/2024 |
Lecteur(s) | 4 |
Partager ce cours
Partager le lien
Partager sur les réseaux sociaux
Partager par email
Veuillez s'inscrire afin de partager ce Anthologie du conte créole réunionnais par email.
0. Avertissement
L’anthologie du conte créole réunionnais ouvre à ces imaginaires insoupçonnés où le langage tient le réel à distance, tout au moins le langage éloigne le réel de ce qu’on nomme un ailleurs du sens. Ce qui s’avère alors le réel, c’est le fantastique, le merveilleux, l’impensable qui n’exclut pas une certaine violence dans les mots et les événements quand il s’agit de contes. Cette violence pourrait choquer les lecteurs, même si elle n’est pas le seul fait du conte, elle est présente aussi dans la poésie et le roman réunionnais, autour de la thématique de l’esclavage et du marronnage, de la misère et de l’exil en métropole.
Aujourd’hui, nous aurions tendance à stigmatiser cette violence.
Cependant, dans Psychanalyse des contes de fées, Bruno Bettelheim présente à juste titre les contes comme un héritage culturel. Il affirme deux choses importantes : « La vie réelle n’est pas que soleil », et la violence, l’enchantement, le dualisme, le dilemme œdipien, le mensonge, la méchanceté, l’angoisse de séparation, la trahison, « tout en divertissant l’enfant, l’éclaire sur lui-même et favorise le développement de sa personnalité. » À présent que le conte fait partie du patrimoine immatériel de l’humanité, il ne viendrait à l’idée de personne de mettre en doute son utilité à servir de guide à l’enfant. C’est un fait acquis. Nos traditions orales nous offrent une richesse culturelle unique à partager avec le monde, d’où cette anthologie qui répond à un véritable besoin.
Initié par la Dac de La Réunion et réalisé par l’Udir, ce projet éditorial remet nos contes au goût du jour et participe à la revalorisation de la langue créole qui joue un rôle fondamental dans la construction de notre identité.
Traditionnellement le conte est mystère, même si le sens des textes change au fil du temps. Si la voix du lecteur ne s’entend pas, celle du conteur ou du rakontèr zistoir enchante l’oreille par la métamorphose du souffle. Donc, il appartient aux conteurs d’adapter chaque conte à la scène. De fait, nous avons reproduit les contes dans leur graphie d’origine, sans rien modifier non plus quant aux vocables et à la syntaxe, quitte à ce qu’on fasse un indispensable effort de lecture pour se les approprier. Une telle approche montre que la marche vers une graphie officielle de la langue créole réunionnaise s’inscrit dans le temps et ne peut être que le fruit d’une longue réflexion. Entre la graphie des contes anciens et les graphies proposées ensuite par Lékritir 77, KWZ ou Tangol, on remarquera des différences notables.
En 2003, Daniel Honoré propose une graphie phonologique pour lire le créole : un signe correspond à un son et tout signe se prononce (sauf le « e » muet à la fin de certains monosyllabes). Le souci de respecter les différences de prononciation selon les régions géographiques et les milieux socio-culturels l’a amené à adopter les propositions de la graphie Tangol ou 2001, mais en les simplifiant.
ä peut se lire a ou an : käne, kane ou kann
ë peut se lire é ou eu : sër, sér, seur
ï peut se lire i, u ou ui : plï, plu, plui
ö peut se lire o ou on : döne, done, donn
sh peut se lire s ou ch : soz, shoz
gn peut se lire gne ou ye : guingn, guingne, guinye
Pour une lisibilité plus grande, Daniel Honoré a choisi également de doubler le « s » final de certains monosyllabes ou d’ajouter un « e » muet. Exemples : « pass » au lieu de « pas » et « danse » au lieu de « dans ». Il a ajouté aussi un « e » muet à certains monosyllabes terminés par un « t » quand ce dernier est précédé d’une consonne. Exemple : « porte » au lieu de « port ». Ces précisions sont importantes, car si la langue créole est parlée par plus de 80 % de la population, seul un petit nombre de Réunionnais parvient à lire facilement la langue écrite. En effet, apprendre à lire le créole est une étape incontournable, car c’est une vraie langue qui possède déjà une riche littérature : fables, poèmes, contes, pièces de théâtre, romans, récits, nouvelles, livres pour la jeunesse.
Dans ma préface au livre d’Aude-Emmanuelle Hoareau, Concepts pour penser créole, j’ai écrit ceci : « Avec les tentatives d’aménagement et de standardisation d’une orthographe (Lékritir 77, 1983, 2000, etc.), voire d’une écriture normalisée en langue créole, les écrivains n’ont cessé d’écrire en créole ; les chanteurs n’ont cessé d’écrire et de chanter en créole ; les conteurs n’ont cessé de conter en créole ; les hommes de théâtre n’ont cessé d’écrire et de jouer des pièces en créole. Parce que la langue créole véhicule une pensée, une culture, une histoire, un avenir, depuis des dizaines d’années on l’étudie pour l’écrire, pour l’enseigner, pour publier des dictionnaires, des grammaires, des manuels scolaires – et pour en faire une langue à part entière. »
Si la littérature donne à la langue créole ses lettres de noblesse, les contes créoles traditionnels sont porteurs d’un univers qui n’a pas fini de nous enchanter, notamment avec ses valeurs ancestrales. Ils nous offrent aussi une prise de conscience, une esthétique, une nouvelle manière de penser créole, et que les idées progressent, et que l’homme avance avec le monde vers l’acceptation des différences, vers plus de lumière.
Jean-François SAMLONG
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Illustrateurs
Danny Dandin
Magma de la Fournaise s’écoulant dans un océan de couleurs.
Du Musée Léon Dierx au Parc des Expositions de la Ville de Saint-Denis, et après une longue période de réflexions et de recherches picturales, Danny Dandin s’est donné le temps de se faire une force intérieure traduisant son audace et son caractère.
S’infiltrer dans sa peinture, c’est constater des mouvements qui vont au-delà de la cohérence de la mémoire et qui nous projettent dans des lieux d’où naissent les traces d’une nouvelle dimension aux fausses perspectives.
Le « Psychédélic » permanent que l’humain revendique dans l’inconscience se détache du quotidien cruel. Les turbulences et cyclones incontrôlables de ses compositions donnent de la brutalité à la non rigueur des formes et aux rythmes cassés de ses graphismes.
Des couleurs et des structures qui s’harmonisent ou contrastent entre elles, qu’importe, car d’après Danny Dandin, l’essentiel n’est pas physique et ses travaux s’orientent vers des recherches de conceptions psychiques.
Observer ses tableaux nous fait prendre conscience de la complexité extrême des projections de sa mémoire.
DAISY DE PALMAS JAUZE
Daisy de Palmas Jauze est peintre, essayiste, romancière, poète et professeure d’anglais.
Née à l’île de La Réunion en janvier 1959, y a toujours vécu, y a fait sa scolarité et ses études de littérature anglo-saxonne. Bac littéraire latin à 17 ans, en 1976, maîtrise soutenue à Paris VII en collaboration avec l’université du Michigan, sur l’esclavage dans les colonies américaines, en s’appuyant sur la Bible et le Code noir américain.
Elle a repris ses études lorsque la filière s’est ouverte à La Réunion : master sur la Fantasy anglo-saxonne en 2000 et thèse de doctorat sur les dragons anciens et ceux de la Fantasy anglo-saxonne contemporaine, soutenue en 2003. Elle revendique aujourd’hui le titre de dragonologue, étant la première française à avoir amené les dragons de la littérature populaire au niveau universitaire.
Depuis, elle queste les dragons, écrit et fait des conférences.
Parallèlement Daisy Jauze poursuit sa création artistique. Elle a donné des cours de peinture en atelier personnel pendant 25 ans, de 1992 à 2017. Elle expose périodiquement depuis 1989, plus de 30 expositions personnelles un peu partout sur l’île et une cinquantaine d’expos collectives dont certaines en France (Grand Palais à Paris, Deauville, Mollans-sur Ouvèzes...) et dont de nombreuses avec l’UDAR.
Elle illustre également des couvertures d’ouvrages universitaires (Rodrigues, la troisième île des Mascareignes, Inégalités et Spatialités de J.-Michel Jauze, etc.), des romans (Anna des Hauts de Moy de la Croix, Demain un autre jour de Tacite Agénor, Abdelkrim ou la clé des mondes de Peggy-Loup Garbal), des recueils de poésies, Papillon Corail, Plumes d’Azur et ceux des poètes de l’Oise auxquels elle a contribué durant de nombreuses années. Elle a également illustré des affiches de colloques (Femmes plurielles, l’Indianocéanie), des catalogues, etc. Son travail artistique lui a valu un diplôme de reconnaissance de sa contribution au rayonnement artistique de l’ile en 2000. Elle a aussi obtenu deux médailles en France métropolitaine, et le titre d’artiste européenne.
BIBLIOGRAPHIE
Poésie :
Vibrations colorées, 2001, Saint-Denis, collection « Pages à images »
Essais :
Saints et Dragons, 2012, Paris, Les éditions du Panthéon
Les dragons de la Fantasy, legs du passé et renouveau, 2014, Paris, les éditions du Panthéon
La Dragon Fantasy, étude structurelle d’un sous-genre de la Fantasy, 2018, Paris, les éditions du Panthéon
Romans du cycle Hispéria :
Cueilleurs de Nuages, 2014, Paris, les éditions du Panthéon
Au fen des Vangueurs, 2016, Paris, les éditions du Panthéon
Pacte avec la Déesse, 2018, Paris, les éditions du Panthéon
CHARLY LESQUELIN
Né en 1969 à Saint-Pierre, Charly manifeste dès les années 80 un intérêt pour la peinture, la chanson et les divers instruments de musique. Un CAP de dessin publicitaire en poche, il exerce le métier de dessinateur de publicité pendant huit ans.
Alors qu’il fait sa première exposition avec le collectif Art-en-ciel au Tampon en 1991, il quitte son métier pour devenir portraitiste de rue. Il perfectionne sa technique picturale : devenir « Artiste peintre » est pour lui l’objectif ultime.
Il travaille en parallèle à des œuvres originales, aux couleurs éclatantes, fortement imprégnées de références à la civilisation créole réunionnaise et multiplie les expositions à La Réunion.
En 2002-2004, il expose au Carousel du Louvre, au Grand-marché d’art contemporain de Bastille et à la galerie Garcia Laporte à Paris. Il découvre alors les maîtres anciens dans les musées.
En 2007, sous l’influence d’un moine bouddhiste, sa peinture prend de nouvelles orientations. C’est le début d’une production picturale introspective marquée par une importance plus grande du paysage. C’est aussi à ce moment-là que surgit l’influence de la calligraphie, des noirs de l’encre de Chine. Les camaïeux au gris de Payne prennent plus d’importance sur les couleurs flamboyantes de sa première période.
En 2008, il obtient le prix de peinture Guy Seradour.
Pendant une décennie, il participe à plusieurs workshops et expositions en Chine, en Indonésie et au Botswana.
En 2019, il pose ses valises en Corée du Sud pour la création de la collection du musée de l’enfant à Séoul.
Emmanuelle Peters
Réunionnaise, dernière d’une fratrie de six enfants, Emmanuelle a longtemps fait taire en elle l’appel de la musique. Adolescente, la jeune « Manou » chante dans un groupe. Mais ses parents lui interdisent le sillage d’Alain, son frère, poète, rockeur, rebelle et devenu une légende musicale.
Longtemps, la musique sera pour Emmanuelle celle de son frère dont elle aura la primeur sous cette même varangue familiale où aujourd’hui elle a créé son nid et où elle exprime ses arts.
Si la fibre créatrice est présente en elle, ce n’est que loin de La Réunion qu’elle lui laissera libre cours. À travers la musique ? Certainement pas. La musique, c’était l’affaire d’Alain.
Emmanuelle a 19 ans. Elle rejoint son compagnon chercheur au CNRS, en Afrique du Sud. Elle y séjourne 3 ans. Celle qui composera « Kaniki pays », celle qui chante la richesse du peuple réunionnais est mal à l’aise en plein Apartheid. Elle fréquente tout le monde. Sa proximité avec la communauté noire, lui vaut d’être fichée anti establishment.
À peine dans le Bush, l’enfant du Chaudron hérite des toiles et des tubes de peinture de feu Charles Marbely, dont elle habite la ferme isolée. Elle s’applique, en autodidacte investie. L’art en elle bourgeonne par la peinture. Aidée du Rotary, elle expose deux fois dans la ville de Tzaneen.
De retour à La Réunion, lauréate d’un concours, elle obtient le droit d’exposer au cadre noir de Mizou Alacaraz, la galerie réunionnaise. S’ensuit une sélection pour le prix Ambroise Vollard qui ouvre une exposition collective à Champ Fleuri. Encouragée par ce parcours, elle s’offre l’année de formation de technicienne du spectacle, option décors. Elle y est la seule femme. Elle contribue alors aux décors de La mouette d’Anton Tchekhov, de Paul et Virginie de Bernardin de Saint-Pierre.
Fin des années 80, Emmanuelle franchit le pas. Elle s’installe en tant qu’artiste-peintre à son compte, dans des domaines aussi variés que l’affiche publicitaire (foire de Bras-Panon), l’illustration de contes et roman ( Noël sous les tropiques d’Isabelle Hoarau, Entre deux souvenirs de Marie-Laure Payet), les agendas mais aussi les décors comme le Wex 1 de Thierry Jardinot.
L’art ne la fait pas vivre. La jeune mère choisit des études d’assistante sociale. Elle devient majore de promotion et d’école. Son temps se déroule désormais entre famille, métier, et quelques voyages.
En 2005, et pendant deux ans, un timide retour lui fait rejoindre l’UDAR. Elle y gagne un prix à la salle Beaudemoulin. Quelques toiles s’exposent au Canada, d’autres sont acquises par l’Artothèque.
En 2007, à son insu, son mari l’inscrit à Loulou Pitou. Elle s’autorise enfin la musique. Un an plus tard, elle se lève une nuit et compose les paroles et la musique de « Gadiamb », et composera une quarantaine de titres (paroles et musique), publiera 2 CD, dont 1 contre la violence faite aux femmes.
Elle vit huit années fécondes, créatives, engagées, qu’elle exprime d’une voix chaude sur de nombreuses scènes, dont les Seychelles où la Francophonie la choisit la même année que le barde Joël Manglou.
En novembre 2015, forte de son double parcours, en artiste accomplie, Emmanuelle Peters revient à la peinture, désormais son vecteur de créativité.
Courant 2017 à 2018 sous sa varangue, patiemment, Emmanuelle réalise 40 illustrations pour un livre sur les racines des Avironnais Identité et mémoire partagées D’Eric Ferrère.
Puis participe à la réalisation du livre-disque « Comme si j’avais des ailes » de Didier Delezay (groupe musical : Oté pirates).
Et patiemment, elle construit 3 collections, pour les exposer durant l’année 2018.
De cette énergie bouillonnante, Emmanuelle donne vie à ses œuvres. Ses toiles expriment la créolie, dégagent une puissance majestueuse, font naître et croître en nous l’émotion que chaque enfant, chaque femme, chaque homme ne peut partager qu’en allant d’abord puiser avec spontanéité au plus profond de son intimité.
DEBORAH ROUBANE
Expositions particulières
1982 Galerie l’Œil de Bœuf, Paris
1983 Galerie Vincent, Saint-Pierre (Réunion)
1985 Galerie Le Cadre Noir, Saint-Denis (Réunion)
1987 Galerie Tsaho, Saint-Pierre (Réunion)
1990 Epinacothèque « Paysages et objets fractals»,
Saint-Pierre (Réunion)
1991 Clinique des Orchidées, Le Port (Réunion)
1992 Galerie Ror Volmar (Paris)
1992 Galerie Il Candelaïo, Florence (Italie)
1993 Théâtre de Champ Fleuri, Saint-Denis (Réunion)
1994 Clinique des orchidées, Le Port (Réunion)
1995 Galerie Il Candelaïo, Florence (Italie)
1995 Epinacothèque, Saint-Pierre (Réunion)
1996 Grenier des Artistes, Saint-Gilles (Réunion)
1997 Galerie l’Œil de Bœuf, Paris.
1997 Hôtel de la Région, Saint-Denis (Réunion)
1998 Café Moda, Saint-Denis (Réunion)
1998 Galerie Khephren, Saint-Pierre (Réunion)
1999 Galerie Beaux-Arts, Dubaï.
1999 Biennale de l’Emirat de Sharjah
2000 Galerie de l’Epinacothèque, Saint Pierre (Réunion)
2001 Galerie Art Brutal, Paris
2002 Artothèque, Saint-Denis (Réunion)
2003 Galerie Arsenik, Saint-Leu (Réunion)
2004 Galerie de l’ Epinacothèque, Saint-Pierre (Réunion)
2005 Hôtel Saint Alexis, Saint-Gilles (Réunion)
2007 Exposition « Terres marines », Tregunc
2008 Exposition « Les ateliers bleus », Village de peintres de Vouvant
2009 Théâtre du Léman, Genève (Suisse)
2010 Exposition « Peintures d’Exil », Les Avirons (Réunion)
2011 Exposition galerie Arts’Envol, Saint-Pierrre
2013 « Mondes improbables et paysages imaginaires », Villa de la Région, Saint-Denis (Réunion)
2014 Dessins et peintures dans l’atelier des Avirons (Réunion)
2014 Exposition Ephémère au Lux, Saint-Gilles (Réunion)
2015 Salle Beaudemoulin, Tampon (Réunion)
2015 Mairie de Saint-Leu (Réunion)
2018 Salle Beaudemoulin, Tampon (Réunion)
2019-2020 Galerie La Gare « Un autre monde », Saint-Pierre (Réunion)
MONOGRAPHIE
1986 Des Pitons aux lagons
REALISATION D’OUVRAGES
1994 Impressions du Pays d’Abord, Terre Sainte, un quartier de Saint Pierre
1997 Cahier Passeport, ouvrage touristique sur la région du Minervois
1998 Livret des « Sites remarquables du goût » au château de Versailles
1999 Agenda 2000 de la Fondation Père Favron - Histoire de la Fondation Père Favron
2005 Livret du film La lune dans le caniveau de Jean-Jacques Beineix
2006 Réalisation graphique du site internet « Les sites remarquables du goût »
2017 Terre Sainte, les compagnes de la mer
ILLUSTRATIONS
La Normandie, M. Barberousse, Editions Hachette
L’Île Femme, Jean-François Samlong
Zoura Femme Bon Dieu, Jean-François Samlong
Culture et Folie dans l’océan Indien, Jean-François Reverzy
La Fondation du Quartier Saint-Pierre et autres textes, Jules Hermann
Les Chevaliers des Îles, Raphaël Barquissau
Autour de l’Île Bourbon et de Madagascar, François de Mahy
Pérégrinations entre deux Mondes, Waldraut Treilles
Leconte de Lisle, Marius et Ary Leblond
Histoire de la ville de Saint-Denis, H. Azéma
Illustrations de nouvelles d’Axel Gauvin dans la revue Vents et marées
Anthologie de la littérature réunionnaise, D. Fontaine et M. Marimoutou
Poèmes érotiques, Evariste de Parny (éditions Grand Océan)
Réédition des Chansons Madécasses, Evariste de Parny
Planches botaniques, revue Bradleya (British Cactus and Succulents Society)
Illustrations dans le Magazine des Cadres
L’affaire du siècle, bande dessinée Jean-Jacques Beineix
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
In tour pou in žour, lavé in žène marmay ke lété pa tro pti, pa tro gran, pa tro fay, pa tro kosto. Koman lï té i apèl pou vréman, kamëm réyon solèy i ansouvien pï. Mé lo trépë domoun lï té i frékant lavé tinöm alï «Ti Liki» é sa té i agas alï pïto ot shoz. Sé pou la rézon, konsékansman, lï té i préfér èt tousël lo plï souvandéfoi. Mé lï té i tir pa dan son lidé, in žour toulmoun va rokonèt alï köm in gabié é va réspèkt alï.
Son vië papa té i ëm alï bien mé lo pov té toultan apou ral sï son gongon pou sèy amëne lo pourkoi dan la kaz é lï lavé poin lo tan blag-blagué sanm son garson. … An plïss ke sa, Ti Liki lavé pï momon.
In žour lï lété apré manž in ravaž, in réstan maniok bouï èk in lidé la grès douss desï, lërk son papa la kri alï pou döne in kou-d-min dann žardin. Lï la dépoz son gouté sï la tab épï lï la parti. Kank lï la artourné, son vante té i gargouy dë foi plïss sanm la fin. … Mé kosa lï voi ? In nïaž lo moush lapou fé plézir la boush sï son to-yo maniok. Son sangamang la grinp an flèsh. Lï la bèz in klak… Bap ! In takon zinsèk la rès sï lo karo. In palanké la pérd, sétaki in pate, sétaki in zèl. Tanka lé zot... zioup ! Tayé, kïlot dan la min !
Ti Liki la guèt sa. La konté… lavé sèt mor, katorz blésé. Lï lavé tïé sèt é blès katorz dinkou… Zot i voi in pë ? Lï la rogard son min kömsipoudir : «Aou mëm la fé tousa déga-la ?» Lï té sitan fiér, lï la pï mažine son roulo maniok. Non vréman lï lavé žamé antandï in kékinn lavé niabou fé in zafér parèy.
San virviré, lo žène garson la kourï di son papa :
— Moin la tïé sèt, moin la blès katorz, dinkou ! Papa ! Papa ! Dinkou, moin la tïé sèt, moin la blès katorz…
Lo gramoun la mëm pa guingn lo tan domann « sèt kosa ? », « katorz kosa ? »… Ti Liki té fini trasé dann santié pou alé kri partou :
— Moin la tïé sèt, moin la blès katorz ! Dinkou moin la tïé sèt, moin la blès…
É toulmoun, toute lo vilaž, toute lo péi la antandï : «tïé sèt… blès katorz… tïé sèt… blès katorz…» Kéktan apré pérsöne té i koné pï Ti Liki. Lï té dëvnï «Tïé sèt, blès katorz». Lavé dekoi gonf žabo, non ?
La tourné, la viré… é in žour Tïé 7-Blès 14 la déklar son papa lër té arivé pou lï amont vréman son kapab : lï té in öm astër é lï lavé désid alé parkour lo monn antié. Kank lï va artourné plï tar, lï va raport in tonaž lor. Lo gramoun la kalkïl son garson, la tèt té fini déranžé, mé kömke sad-la té i mintien son prožé, boudïkont, lï la lès lo déstin fé son travay.
Tïé 7-Blès 14 la amar son balo, la žèt sï son zépol, la trap in baton épï apré z-avoir anbras son papa, lï la mèt a démay la žanm san tardé. Lo monn té i aspér alï…
Dé žour é dé žour, dé semëne é dé semëne, lï la marshé. Toute lo lon son shemin lï té arèt pa krié : «Amoin-mëm Tïé 7-Blès 14 ! Dinkou moin la tïé 7, moin la blès 14 !»
Afors-afors, in lër lï la débark dan in vil ousa domoun té i grouy sï in plass. Pou fé antann alï, lï té obližé larg la voi di foi plï for : «Oila Tïé 7-Blès 14 ! Amoin-mëm Tïé 7-Blès 14 !»
Sétaki la guèt alï an plisan lo fron èk méfians mé la plïpar la guingn la pèt é la lofé toudsuit… sitèlman répïtasion nout dalon té fini ariv partou ! La fé in žoli lamayaž dan la vil. Alor in dizëne solda armé köm pou la guér 14-18, la sérk alï. Tïé 7-Blès 14 la di kömsa :
— Mi préfér lès azot pou la valër parske, tir sï la otër mèt sï la grosër, zot la poin zéguyi pou koud mon kaki ! La, si mi bouž mon ti doi, zot lé obližé domann minforte. Alor, odrémië pïto zot i amëne amoin voir zot shèf !
É lo ti larmé la akonpagn Tïé 7-Blès 14 an réspé. Žiska shato lo Séniër la vil – anfin lo mo-d dir «shato». Parlfèt lété pa plï gran la kaz mesië Ïntèl !
— Alor sé ou lo famë Tïé 7-Blès 14 ? lo shèf la domandé, lo kër an dë, rante lo kasaž lé kui épïsa lo krintiv bézman.
— Moin-mëm ! Dinkou moin la tïé 7, moin la blès 14.
— Bon, bin, mon pëp la pa pou rod yenk-yenk sanm ou. O kontrér ! Sé in bonër pou nou, rosevoir in öm koman ou, isi… mé… mé… èske mi pë z-èt sïr aou-mëm… ?
— Ou vë mi fémont aou mon kapab ? La koup Tïé 7-Blès 14 an métan an gard toudsuit.
— Non ! Non ! La kri lo Séniër la vil an levan la min pou apèz son vizavi. Non ! Lé pa nésésér… Mon bann solda sé-d bon pér-d famiy. Mi vë pa i ariv azot malër...
Tïé 7-Blès 14 la döne in lakalmi son térmomèt. Lo shèf la anprofité pou koz èk lï sériëzman.
— Eske ou aksèptré rann amoin in sérvis ?
Nout dalon i osbès zépol köm pou di «akoz pa ?»
— Isi nou lé pa rish, mé m’a niabou pèy aou kantmëm si ou pran pa moin tro shér. Oila… Na kéktan d-sa mon zënemi, lo Séniër la vil a koté ke na laržan a gogo, la anvoy in sapér larmé sinkant solda o moin, anvaï anou. Nou la pa guingn rézisté. Alor, san pitié, zot la vol mon bëf, la parti ansanm. In bèl vash ke té i döne do-lé toute zanfan la vil tou lé žour. Astër, mi koné nana in douzëne solda lï la mèt pou gardien lo park ousa mon bëf lé anférmé. Mon larmé lé tro fay pou sèy…
— Si mi konpran bien, i koup Tïé 7-Blès 14, ou vë mi sava shèrsh out zanimo ? Bin, la poin rien lé plï sinp. Dan vint-katr ër mi sra de retour èk out bien, mon Séniër !
Sïrse nout dalon an route !
Lo soir-la mëm lï débark koté palé lot gran shèf. Lï trouv ousa lo park bëf i lé. Nana vréman in douzëne solda armé i gardien lo zanimo. Nout garson-roman i kalkïl in plan…
Lété livér : la fré té i döne paké. Lo bann solda, lo dan té i galag-galag, lo kat manm té i guingn kapkap. Toudinkou kosa zot i voi i pass dovan zot dann shemin ? In soular ! In soular ki marsh an pisa bëf é ke nana in lite lo röm prèske plin dan la min. In soular ki shante :
Anpar ton gozié, Madelène
Lo röm l’arivé, Madelène…
Lo rakër i sobat pou tienbo lékilib. Lï adrès parol lo bann piédboi o zalantour :
— Ki… Kisa… Kisa i vë… boir in rak ? Kisa i vë… i vë shof lo kor ?
Foutor va ! Lé a domandé si la pa Bondië lï-mëm la anvoy lo romër tér-la dovan se bann pov bonöm apré greloté ! In goržé, žiss in dégou, in larm, in kalaž… i glisré in mizi-ng la shalër dann kor, non ? É sa i anpèshré pa kontinïé gardien se lanboulkidi-d bëf…
Anpar ton gozié, Madelène
Lo röm l’arivé, Madelène
— Kisa… i vë… Kisa i vë boir in kou ? Réshof…
In instan apré lo boutèy lämtav lé vid é lo ti larmé i ropran son plass koté lo park. In instan apré galman, toulmoun i ronf… Tïé 7-Blès 14 lavé mèt la poud dan la boison.
Lï sé-d lès toute la bann dormi kömkifo, dèf lo dë korn la vash, parti ansanm. Avan sa, atér, lï la dépoz in ti modékri : «Amoin Tïé 7-Blès 14 la fé sa !»
Lo landomin lo boug la prézant sanm lo zanimo kömke lï lavé promèt. Lo mèt la vil la döne ali in ti monant épïsa la propoz alï arèt la-mëm : lï sra nouri, ložé, abiyé a pë-d fré. Tanka lo Séniër lot vil, lï la pï oz boužé parske lï té i kroi Tïé 7-Blès 14 té i protèž son voizin : la pèt té desï lï !
O bout in sértin tan, lo sélèb krazër moush la komans annuiyé : lo monn té i apèl alï. Alor lï la amar son balo, la žèt sï son zépol, la trap son baton… é an route.
In lër, lï la mèt lo pié dan in vilaž ousa toute bann kaz lété férmé, kömsipoudir lété anbandoné. Nout garson-roman la dobout an plin milië shemin épï la krié :
— La poin pérsöne ? Zot toute lé mor, kosa ? Moin Tïé 7-Blès 14, sa !
Ébin ! Köm par mirak, toute la porte, toute la fenèt la rouvér.
— Oui, amoin-mëm Tïé 7-Blès 14. Kosa l’ariv azot ? Poufér zot i kashièt kömsa ?
Lo bonöm, on diré té i tonm lo plï vië anparmi lo vilaž, la ésplik alï zot lavé për lo monss «Gobtout», in léspès žéan ke lavé troi zië, troi boush èk troi ranžé lo kro shak foi. Gobtout té i arès dan la foré mé lï té i désann an vil tou lé semëne… lo samdi soir, kömkidiré pou fé son bazar. Lër-la, lï té i rafal tou sa-k té i pass son bor é lï té i kröm. Alor par prékosion, toulmoun lavé pran labitïd férm total èk kapital dopï la vèy. Žistorézon, lo landomin lété in samdi.
Parèy partou ayër, la ronomé Tïé 7-Blès 14 té fini ariv dann zorèy lo bann vilažoi é son prézans la fé flëri in léspérans dan zot kër.
— Aou tousël kab porte anou sokour ! zot la di.
Tïé 7-Blès 14 la mëm pa pran lo tan réfléshi, la di kömsa :
— Bon, bin döne amoin in piosh.
Lï la pran lo zouti ; lï la monte diréksion la foré. La, lï la mèt a fouy la tér. Lï la fouyé tanksétasé ; lï la fouyé tankpoukasé ; lï la fouyé tanpirkipé… Mandoné in kaz antié noré niabou rante dan lo trou. Alor lï la rokouvér toute sanm in voiyaž branshaž, fëyaž, zangzang tousala. Kank té fini, lï la dobout dériér, la žanm karté, lo dë poin sï lo koté épïsa lï la foute a krié :
— Gobtout ! Gobtout ! Amoin-mëm Tïé 7-Blès 14 ! Vien fou in kou si ou san out forse !
Lo monss té i vien-d kass in siès avan désann an vil. Lërk lï la antann sa, son toumba la grinpé dinsëlkou. Son voi la ranpli la foré, la déboul žiska lo vilaž.
— Kisa i oz déranž mon ropo, la ?
— Amoin sa : Tïé 7-Blès 14 ! Vien fou in kou si ou la pa për !
É Gobtout la vnï. La tér té i tranm sou son pa. Lï la sorte dan la foré. Lërk son zië la tonm sï lo kaniki domoun té apré provok alï, lï la larg in rir ke la sokouy la montagn. La tranblad la obliž nout garson-roman piss dan son kïlot mé té tro tar pou rash la lign an gli : son žanm té an soso mayi. Lo golëm la fé in pa an avan, la min déža tandï pou kapay lo ti vérdtér… Boum ! Lï la pèt dan-lér dann fon lo trou. Tïé 7-Blès 14 la pa rod kisa la pérd kisa la guingné ; lï sé-d sote desï lo bèl karkas, anshèv son rass a kou-d piosh…
Toute lo vilaž la kotizé, la organiz in gran résèpsion pou son sovtër. Lo bann papa-momon té i vë toutfors döne alï zot fiy ke té bien plézab… mé nout dalon lavé pa fini ankor son voiyaž dan lo monn antié. É kéktan plï tar, lï la amar son ti balo, la žèt sï son zépol, la trap son baton…
In žour, Tïé 7-Blès 14 lavé soif. Lï la désann karéman dann fon in pui pou boir son vante plin. Do-lo lété sitèlman klér ke lï té i voi son portré dedan. Sa té i plé alï. Lï la trouv lï lété in žoli garson. Lï té sitan okïpé admir son figïr, lï la pa antandï in lékip domoun arivé bordaž lo pui. Lavé sèt pérsöne. Sèt volër ke té i vien-d kass la kaz dë-troi gro rishar anprofitër. Zot lavé kourï èk zot nouvo trézor é lanvi boir té apré brïl zot gozié. Alor zot la kal in kou pou sèy désoif lo kor.
Anba Tïé 7-Blès 14 i kontinïé rogard son zimaž dann lo.
— A ! lï di for mëm, toudinkou. Toué in žoli garson, va, Tïé 7-Blès 14.
Manman ! Tèl lo sèt malfézan la antandï «Tïé 7-Blès 14», zot sé-d filoshé, la kë an trouspèt. Zot trézor, zot la oubli an plass. Dézord zot la fé an démaran, la tir nout Narsis péi dan son rèv. Lï la rogrinp an vités. É lï la tonm sï in sak plin laržan èk piès lor. Foutor, va ! Oila nout boug rish, pardsï rish…
Té lo moman artourn son kaz pou èd son papa. La route lété long…
Dan se tan-la, lo diab té i ëm bien frékant shemin. Sïrtou dï koté Piton la Fournèz. La-mëm lété son kaz é lï té toužour apré rod in lokazion an-avoir in lokatér an plïss pou son lanfér ke té i brïl dann fon. Dobout devan son péron pou réspir in pë lo bon lodër lo souf, oilapak lï voi in bonöm pasé. Békali ! Pï la pëne alé la shass : lo zam lé livré a domisil koméla !
— Opé ! Opé, žène öm ! Vien rafréshi la gorž, don ! lï kri.
Lo žène öm an késtion, parlfèt, lété nout zami Tïé 7- Blès 14. Žistorézon lï lavé soif. Épï lo bonöm lavé kri alï té i prézant bien : gran shapo odform sï la tèt, palto këdpi ki balèy la tér, lo gan sï la min… Abiyé pou marié, don ? É ankor mariaž de la ot !… I fé ke nout zami la pa ï méfians… Lï la rante dan la kaz.
Kosa i sar ariv alï la-dan ? Lo diab tousël kab réponn. Antouka si la suite lé mantër, la pa moin lotër…
Lo bonöm la invit Tïé 7-Blès 14 pran in asoir. I asiz, i koz… Sa-k nout dalon i konpran pa sé akoz lo vizavi i tir pa son shapo kamëm lé anndan. I propoz boir in afér… Tèl lo boug la bésé pou trap in boutèy dann bïfé, an in bataž lo zië, Tïé 7-Blès 14 la débïs kisa lï lavé a fér : in boute la kë lo diab la dépasé dosou son palto ! Nout garson-roman la lès in frison pass dan son do, la fé kömsi de rien nété. Lo diab la vid dë vér. O moman lï dévir lo do pou romèt lo boutèy an plass, lo žène boug sé-d larg in zi-ng la poud dan lo vér son linvitër.
— A la not !
La trinké… é in instan plï tar, badanm ! Oila nout bonöm-la-kë ki pèt dan-lér la shèz dann fon. Tïé 7-Blès 14 la fé ti trin pou tir shapo lo boug : dosou, dë bèl korn té i dobout. Lï sé-d trap in si, koupé lo pér-d korn, koupé la kë osi é rashé ansanm.
(Sé dopï lo žour-la i voi pï lo diab dann shemin : lï la onte amont son tèt san korn épï son dériér san kë !)
Dé kilomèt é dé kilomèt plï loin, lo žène boug la arèt kourï, la rod in landroi dan lonbraž pou ropoz in mièt. Lï la shoizi grinp dan in bèl piédboi pou an-avoir la trankilité. Lï la komans ral in karang. Ébin ! Kék zinstan apré in dézord, sïbitman, i révèy alï. Andiré in voi i domann minfort. «Sokour ! Sokour !» Lï guèt. Kosa lï voi ? Dë kavalié i trëne in žène fiy, lo dë min amaré sanm la kë zot sheval… Lï la lès lo ti group aproshé. Köm fétéspré, lo dë bandi i kal sou son piédboi pou döne zot zanimo in grin ropo. Zot i désann atér.
— Minfort ! Sov amoin ! i kontinïé krié lo žène fiy.
— Ou pë krié ! i di inn anparmi lo bann malféktër. La poin pérsöne pou antann aou, la.
É lot i ažout :
— Si lo roi i vë rovoir son fiy, i fo lï débours. Sinonsa, nï tïé aou san pitié.
Tïé 7-Blès 14 i di dan son kër : «A ! Kömsa ! Aspér azot mon bann béztamér !». Lï sé-d tir son kïlot, kol la kë lo diab sï son dériér, kol lo dë korn sï son tèt, soté atér, an plin dovan lo dë bandi, an krian köm in léshapé lanfér. Marmér ! Rod lo bann malfondé, la trass i trouv pï.
— Lo diab !
Tanka lo žène fiy, èl la tonm san konésans… Kank èl la rovnï dan lo monn, Tïé 7-Blès 14 lavé pï korn, lavé pï la kë.
— Anon ! M’a ramëne aou dan out famiy ! lï la di lo prinsès.
Zot la monte sï lo dë sheval, la pran la route. Lërk zot la débark shato lo roi, sad-la, mank in fil, té i tonm katak sitan lï té kontan. Aforstan lï té ërë artrouv son zanfan, lï la désid döne sad-la an mariaž son sovtër, toudsuit.
Lo žour la noss, toute lo péi té invité. Amoin tousël la rès atér. Lo soir, moin la sèy fé lo kamayang sou in tab pou ramas in zo, pass dan la boush… Mé bann-la la trap amoin, la fou amoin in kou-d pié dan mon dériér ; moin la fé in voltaž, moin la tonm tér-la pou rakont azot zistoir Tïé 7-Blès 14.
Daniel Honoré
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Lavé in foi, mësië Lefoi la manž son foi sanm in grin-d sèl. … S-kou-la, dan in péi lavé in roi. Lo roi-la lavé dë zanfan : in fiy èk in garson.
Lo fiy dopï-k son tété lavé pouss bouržon, bat tout la tér, bat tout la mér, bat tout lo sièl té i trouv pa in ot osi kalou. Èl té sitèlman poupèt ke žïska piédboi té antégoré par son boté : lërk èl té i pass zot bor, zot té i fé shante zoizo sï zot bransh pou bèrse son zorèy. Koz pï bann pié flër ! Tout té anböm lé z-ér pou karès son né…
Zot i inform si bann žène žan lé zanviron, la bav té i koul pou niabou aprosh koté èl !
Lo linkonvénian sé-k manmzèl-la lavé sitan lorguëy ke èl té i prétan pa marié. Son papa-momon té i flat aèl, té i promèt döne aèl tout sorte kalité kado, té i sanplingn zot lanvi an-avoir in ti zanfan gadianm parèy lo momon… Rien a fér ! Tout prétandan té tro ba pou lo prinsès.
In žour, aforstan-aforstan, lo manmzèl la niabou koup son vin èk dë dégou do-lo : «Mi vë bien fé plézir azot, mé a in kondision !» èl la di. Lo roi èk la rëne, la figïr la anrozi köm in roti koshon dann marmit. Zot té paré pou sinkant kondision si té nésésèr… Solman zot té i koné pa kosa té i aspèr azot !
— Mi vë in mari lé dign mon žoliès : i fo lï nana o moin… la fess an or !
Badap ! Koup lo papa-momon shakinn in lartér, in dégou lo san noré pa sointé. Zot figïr la blémi, la asiz an kataplas. « In mari la fess an or » ? Dizon domann lo diab lo bénit !
— Mé, mon kafrine, mon gof do-mièl, mon zétoil katr ër, in bonöm sanm la fess an or, sa i èkzis pa ! i di lo roi èk in bèl gob la tristès dan la voi. Kamëm moin, lo roi, moin la poin in zafèr tèlke sa…
Son fiy la rogard alï san linsolans mé èk lo plï gran trankilité épïsa la di :
— I èkzis, i èkzis pa… samëm-mëm mon kondision.
Konté in miguèl an plin fron ke la kass lélis lo roi é la fé tonm alï köm in martin kï kouzï. Lï la désid mèt krèp sï lo prožé marié lo «Miss lorguëy»… Rëzman, la rëne èl, èl la sèy tienbo séktër ankor in bout. Èl la tap sï zépol son mari épïsa la di :
— I kout rien sèy rodé, fé anvoy in lanons an travèr tout lo roiyöm köm dekoi ou lé a la roshérsh in bonöm na la fess an or, pou marié out fiy ansanm. Ki ki koné ? Somanké Bondië nora pitié !
Tanzaot, kamëm in roi i doi akout sa-k son madäm i propoz : la fé plak partou in lavi ; la espédié batër tanbour dan lo moinn ti koin lo péi ; la fé pass ti zanons dann žournal… Lo promès té bandé pou de vré : lo roi té žïr, in žour lï va döne son roiyöm lo promié garson son fiy nora èk lo mari la fess an or, pïto-k döne sa son prop léritié.
Lo léritié an kestion té i apèl Ti-Žan.
Sad-la té plï žène son sër. Èk pëne si lï lavé déža fé la kroisans. Pou di azot ! Épïsa sïrtou, Ti-Žan lété in marmay malpotéké, mèg an zépine rakèt, lo kor kouvér èk tout sorte kalité boubou-tanbav, la gal, zékal an pok… Lï té sitèlman déplézab a rogardé ke nadéfoi son sër té i rofïz adrès alï la parol : èl lavé onte an-avoir in frèr parèy.
Ërë ankor, la rëne té i soutien son garson parske malgré tousala, Ti-Žan lété in marmay malin, madré, démerdër köm pa dë. Èl lété lo sël a gard konfians dan son kapasité, dan son lespri for ; défoi, èl té mëm a domandé si tanpéraman son garson té pa osi for sad in mažigador. Tout fason pou in momon, in zanfan, kisoi in gabié, kisoi in kariaté, i ress in zanfan. Mé lo roi, lï, lï té i voi pa se portré-d garson-la kab tienbo la brid son roiyöm in žour.
In somëne la pasé. Okin prétandan mariaž la prézant la tèt. Dë somëne, inki mëm ! Lespoir té i komans guingn la suik, lo ral, lo prèt.
Épïla, in matin, lo prinsès i rouvér son fenèt pou respir in pë lo sanbon son žardin… Sïbitman, son zië i bït sï in trïk briyan ki žoué pi-ngpong sanm réyon solèy. I klat sitèlman, i obliž aèl tak son podzië… Par anlér laba, sï lo ti morn vizavi son shanm, na in boug lapou dansé tou nï an vér. É tazantan, lo gran kapor i tourn aèl lo do : son dériér i briy köm lor. Èl i ress békabir ! Èl i frot son zië… Mé lé vré pou vréman ! Èl sé-d galopé žïska lo tröne lo roi.
— Papa ! Papa ! Vien vitman : moin la trouv in öm na la fess an or.
Lo roi, la rëne, Ti-Žan, tout la kour karté pou voir lo mirak. Té pa mantër : Lo dansër sï lo piton térlaba lavé tou sa-k i fo pou kontant lanvi fäm ansint lo prinsès. Zot la admir lo dansé lo žann a prétann : falé voir alï fé roulé férér ! On diré lï té apré provok solèy, sèy la otër sanm son klérté…
Lo roi la tonm ažnou pou granmérsi Bondië ; la rëne la fé in sign de kroi ; lo prinsès la gonf son lestoma. Rien-k Ti-Žan, la mine la vnï in pë plïss an boudin… Tiouk ! Troi foi tiouk ! (Davoir lété son žalouzri…).
San plï tardé, lo roi la anvoy son koshé ; la di alé trap lo fïtïr žann. É an katriëm vitès ankor !
Kriké ! Si zistoir lé mantër, la pa moin lotër…
Lo koshé la débark sï lo ti koline, la trouv lo dansër, la di :
— Lo roi la anvoy amoin rod aou. I fo ou vien èk moin.
— Aspèr in instan : m’alé sui mon transpirasion avan abiyé, la réponn lo bonöm san virviré.
Lërk lo kariol l’ariv o palé, lo roi la komann lo pasažé toudsuit.
— Tir out kïlot.
Lo boug la fé lo mikmak. Koman ? Tir son kïlot dovan la rëne ? Dovan lo roi ? Dovan lo prinsès èk lo prins ? Bin, i fodré ! Lï lé pa sitan malélvé, kamëm la di ! A non, žamé lï ozré !… Mé lo roi la répèt son lord. Alor lo mazöm la fé désann son kïlot dousman. La rëne èk lo prinsès la bess la tèt…
— Tourn aou ! lo roi la komandé.
Lo boug la fé ankor lo mi vë-mi vë pa épï, finnkont la prézant son dériér.
— Guèt sa ! la kri lo roi èk son fiy. Samëm ou souèt ?
Lo manmzèl la lèv la tèt an misouk, la ziët an vitès… In sourir la antrebay son dë lèv roz :
— Oui, papa ! Alï mëm mi vë !
Toulmoun la bat la min. Sof Ti-Žan ke la fé in grimas. Tiouk ! Troi foi tiouk ! (Davoir lété son grokër). Parlfèt lï té i trouv lo boug tro vië pou son sër : èl lété sitèlman tann é lo bonöm sitan rasi… Kömke persöne té i fé pa in konte sanm son lavi, son manfoutaž la dévir an dépitasion.
La fèt la dïr sèt žour sèt nuit. Tout lo péi té invité la noss. La tië sépa konbien lapin, volay, koshon roti bon salad pou lapéti… La manžé, la boir, la shanté, la dansé…
Premié soir déža, lo roi la santi zafér té doss kadodos doss doss : dan la shanm a koté, in pèlmélaž la kass son zorèy… Lavé poin pou loupé : lo ti-fiss pou pran son plass in žour lété an rout.
In somëne plï tar, lo nouvo marié la désid té tan lï kondui son madäm son kaz. Lo roi la döne alï son bèl karos doré. O moman lo dépar, kank toulmoun la fini anbras toulmoun kat koté, oilapak Ti-Žan i domann son sër amëne alï.
— Toué lé pa fou, va ? Kosa mi sar fé èk in marmay na la gal köm toué dann shato mon mari ? Ton souyoneté va déguizé. Toué va fé guingn amoin gro tèt dovan la sosiété.
Ti-Žan la souplé, souplé tanksétasé. Lï la plëré žïska. Ni lo roi, ni la rëne, ni son sër la pa voulï fé son kapris. Alor son bofrér la bien soukant alï dovan, dériér, an-o, anba ; la tat-tat son kuiss, son bra épïsa la di :
— Mon ti bofrér na rézon. Si zot lé davi sanm moin, bopèr, bèmèr, m’a amëne alï la kaz. In shanžman dér va rofé alï in mièt. Lï la bezoin manž in pë plïss, foutor. Konte sï moin pou fé pouss in zi-ng la gress sï son zo-say.
Piske lo zann lï-mëm té i prézant lo domann, lo roi èk la rëne la döne zot konsantman. Ti-Žan, moin sink, noré fé keto pou anbras lo pié son bofrér. Lï la promèt lï zënar pa persöne.
Boudïkont, la sharž lo karos sanm linž, bižou, tout lo bataklan badabanm lankan… La bour Ti-Žan dann fon la kess… An rout ! La roulé, la roulé, la roulé. Épïsa, in lër, la débark dovan in gran lalé. O bout lavé in sapér shato.
Lo troi persöne lé akëyi par in lékip servitër, tout bien abiyé èk palto i désann zïska tér. I instal Ti-Žan dan in piess sonm köm in godon, épï lo koup i pran direksion la shanm bann marié. Mé avan sa, lo zëne fäm sé-d ral karabi son frér an dizan :
— Ou voi ? Ou té i kroi mon mari té o flan ? Guèt MON shato : pran modèl, spès ti malapri ! A partir mi vë pï antann aou margrogné : lo moindreman ou fé out yenk-yenk, mi ranvoy aou la kaz papa.
Lo soir pou diné, manžé nana dekoi : rien-k la viann bien apétisan, fo voir koman ! Tout lo lon lo ropa, lo mari i flat son fäm pou manžé, i forse aèl gout pla pardsï pla. Mëm shoz ke parèy èk Ti-Žan. Mandoné, sad-la i kalkïl : «Ébin ! Kosa lï kroi ? Lï lapré bour kanar, sinonsa lï lapré angrès koshon pou mië piké ?» Promié foi antouka lo vante lo marmay lé a blok kömsa. Sa i fé-k lërk i ariv pou rante dann li, lï lé malizé tonm somèy. Lï vir, lï tourn, lï tournvir : lo poi son manžé i roprosh alï mëm son gourmandiz.
Krik !
Shass !
Donk sï lo kou-d minui parla èk la shalër ke té i rogmant an plïss, Ti-Žan lé pa a lèz dïtou. Köm in lanvi vomi i soulèv son lestoma. Alor lï lèv : lï di lï v’alé respir in grin dëor. Abin ! Oilak lï antan, dan lo vag, kömsipoudir in group domoun lapou shanté épï na köm in lodër kuiv i flote dan lé z-ér. Par lo ti trou la sérïr lï apersoi in tré la lïmiér… La pa la plëne lïne pourtan ! Lï kol son kanèt sï lo ti fante… é kosa lï voi ?
Dëor, loin laba, in fë lé alïmé o milië la kour…
Domoun i anvoy lo pa otour. Domoun ? Non ! Lo diab ! Lo diab par isi, lo diab par laba. I pil in koté, i pil l’ot koté. La kë i aväne, papa ! La pat i däm la tér… Ti-Žan la guingn la tranblad. On diré dan lo shanté i parl de lï : i di sépa lï lé gra, sépa lï la pankor gra… Mon Dië Séniër ! (in) In voil i pass dovan lo zië lo marmay : son dernié lër i sar soné !… Laba, bann-la i larg la voi mëm… tanzaot inn-dë i trok lo pa kömsi-k la fini dav… Èske Ti-Žan la pa apré voir vizion pïto ? Lï kraz son podzië ; lï dékarkiy… Sïbitman in fläm la monte in pë plïss é la klér la figïr lo bann dansër… é kisa Ti-Žan i rokoné ? Lo lékip servitër ke la rosoi azot dan laprémidi…
Mandoné lo dansé èk lo shanté i kal nèt. Na in voi i poz in kestion : «Lé gra, la pankor gra ?» Alor, l’ot koté lo ron do-fë, sa-k i rosanm lo shèf, asiz sï in gran tröne, i dobout, i pran dirèksion lo shato. Toulmoun i bouž pï, i fé silans. In instan apré lo shèf i artourn, i di «la pankor vini gra !».
É tout lo ti group i romèt a dansé, a shanté :
La pankor vini gra
Less alï vini gra…
Ti-Žan i forse son latansion sï la figïr lo shèf… Mé… mé on diré… mé sé son bofrér ! Son bofrér lo shèf bann diab ! Son bofrér Grandiab ! La pa posib !… É pourtan, lo marmay i rokoné lo zo-d-né alonzé an läm lépé, lo barbish pointï an bèk kok lespès, lo dë lèv an sosis boukané. Žistoman oila lo boug i rante lï osi dan lo ron ; Son kë lé ankor plï long sad lé zot. I trëne atér ; i dress an-lér ; i shabouk an trouspèt.
La pankor vini gra
Less alï vini gra…
«Bondië Séniër, ousa moin la tonbé ?», Ti-Žan i kalkïl. In kanal transpirasion froid i koul dan son do. Son dan i bat morlon. Lï vianpabou dékol son zië sï lo trou. Tou žiss sï lï ariv suiv in réfleksion dan son koko… Finnkont, kisa bann-la i parl dan zot shanson ? «La pankor vini gra…» Lï rapèl son bofrér lavé tat son bra avan kit alï monte dann kalèsh ; lï rapèl lo boug lavé di va angrès alï… Lï soupèz son kuiss grenouy, son molé kok… la pa-z-a-dir, in fig koulé, alï, sé topèt morèt. Donk la pa lï lé konserné dann romans-la… Si la pa lï ? Si la pa lï sé son sër ! Bann-la i vë manž son sër ! Žézï, Mari, Žosèf !
Oila Grandiab i lèv la min. Dinkou tout i arèt dansé. Ti-Žan i aprèt zorèy :
— Frér do-lé ! Frér lo san ! Troi z-ër : lé tan nou ropran la form domoun. Pou asoir nou la pa niabou pass in désèr dan la boush, mé fo-t espéré domin… Lërk m’alé tat korpion fäm-la, son koush la kouëne sra fini épési… Okak èl i kontinïé bien bouré köm sé dernié tan, zot i pë aguiz toužour zot vië shiko.
Tout la bann la aplodi zot shèf. Sad-la la ažouté :
— Tanka mon ti bofrér, n’a rézerv alï pou plï tar : sé in mégray é i vo pa la pëne gaspiy nout tan sanm in paké zo-say parèy.
Alor Grandiab la döne lord tinn do-fë, ramas lo bransh, la brèz, la sann tout : mèt prop. Aprésa shakinn la rabiyé an séran son kë. Grandiab la ropran son plak lor, la antortiy sa-k lavé pou antortiyé, la kol sa-k lavé pou kolé, la anfil son pantalon pardsï.
Ti-Žan la sèy kour vitman dan son li mé sé tou žiss si son dë žanm té i vienbou port alï. Anfin, koman-koman lï la ariv trëne son kadav. Lï la kashièt dosou in dra, lo kat manm klokan-klokan, tout lo kor an tapioka.
Krik !
Krak !
Mon žak la tonm katak !
Lo landomin granmatin, Grandiab i vien voir son bofrér :
— Alor Ti-Žan, ou la bien dormi ? Dépèsh aou : vien manžé.
Lo marmay i di bonžour kömsi de rien nété. La tab lé kouvér èk tout sorte kalité la viann, mé Ti-Žan i fé-k bèk-béké. Son kër i fé mal lërk lï voi son sër anvalé köm in goulapia… Tèl la fini lo gouté, Grandiab i karès lo vant son madäm an dizan :
— I komans bien ranpli : kömsa mi konpran la vi, foutor !
Apréla lï sorte pou alé bat in karé dan in ron. Lï invit Ti-Žan suiv alï, mé sad-la i préfér ress la-mëm : a kroir alï, lï lé in ti zi-ng fatigué.
Kank Grandiab la fini parti, Ti-Žan sé-d souk lo bra son sër pou prévnir aèl lo boug èl la marié ansanm sé Grandiab, nana la kë dosou son plak lor.
— Koué tï di ? Tï vë mi fé guingn atoué in bon lavman talër ? i di lo fäm an arashan son bra dan la min lo marmay.
— Mon sër, mon sër, mi sïpli aou : akout amoin. Mon bofrèr sé lo shèf Grandiab.
— Ferm ton guël, moin la di atoué ! Sinonsa tansion ton boidrin lërk mon mari va artourné.
Mé Ti-Žan, toutfors, i antèt pou-k son sër i kroi alï. É köm marmay antété, tri in pë pou galiz sanm lï : kamëm zoumine dann žardin la pa son mèt. Boudïkont, lo fäm i aksèp akout alï rakont sa-k soidizan lï la vï épï lï la antandï la vèy osoir… Sa-k la mark alï lo plïss sé zot shanté :
La pankor vini gra
Less alï vini gra
— Promié débï, moin té i kroi parol-la té pou moin. Mé mandoné, out mari la di : «Si mon fäm i kontinïé profité köm sé dernié žour, biento mi promèt azot in bon morso makarkar pou pass dan la boush».
Ti-Žan i žir sï la tèt son momon sa-k lï di sé la vérité, fransh vérité. Son sër i komans pï tro sïr an-avoir rézon. Èl i tat son devan, son dériér, son tété : lé vré, par rapor avan son mariaž èl la bien profité. Na mëm in bourlé an rou loto la fini arondi koté son ansh. Lé vré osi, èl la romarké, son mari i mank pa, matin é soir, karès son vante : žiskalër èl té i kroi lo boug té i vë voir si son fäm té an voi-d famiy. Èl lé a domandé astër si lo boug té i vë pa pïto soupèz son gress. Lé vré ankor, pa rien-k in foi son mari la tizöne aèl pou bour in gro paké manžé, kömsipoudir lï té antishé fé angrès aèl.
Mé kamëm sa, lé malizé pou èl, kroir lo zistoir Ti-žan san pour san. Alor pou niabou konvink aèl, lo marmay i fé in propozision :
- Asoir, dor aou köm dabitïd. M’a amar in filin èk out doi-d-pié. Lërk m’a ral desï pou révèy aou, fé toužour sanblan èt dan out plï profon somèy, mé guèt an travér out podzië. Pa bezoin ou la për kank Grandiab va toush aou é sïrtou bouž pa. Apré son dépar, vien aržoinn amoin dan mon godon.
Lo soir, zanviron minui, Ti-Žan i lèv, i akout lo dézord dëor. Lï sar kol son kanèt sï lo ti trou la sérïr. Tout lo bann diab lapou döne paké dan la kour :
La pankor vini gra
Less alï vini gra
Lërk Grandiab i dobout pou alé tat son fäm, Ti-Žan sé-d ral sï lo filin : son sër la révéyé. É èl la vï tou sa-k Ti-Žan lavé rakonté lété pa la mansonžri. Lërk Grandiab la tourn lo do, èl la kit lo li pou alé artrouv son frér. Sad-la la invit aèl mèt son zië sï lo trou : lo madäm la tonm fèb atér !
Ti-Žan la pass vitman in servièt mouyé sï son figïr pou romèt aèl daplon.
— Mon Dië, Séniër ! èl la souplégné an rovnan dan lo monn. Foutï sé nou, mon frér !
Ti-Žan i di pa rien. Lï fé trafik son lespri. Pandan se tan-la, lo žène fäm i kontinïé mëm ral son kër : «Kosa nou va fé ?… Koman shap dan in piéž tèlke sa, Bondië?» ; Lo fron Ti-Žan plisé köm in fëy tol ondïlé, on diré i transpir sitèlman lï lapou sèy mažine in solïsion…
— Ti-Žan, mon ti frér bienémé, sov amoin !
Oila Ti-Žan in «ti frér biénémé» astër. Lï la pï vilin köm in kazou. Lï la pï sal kom in véra. Lï na pï la gal. Lï fé pï onte domoun dan in sosiété konvnab… Lo marmay i soukant son sër : èl i fé pitié ! Iléskilé, sé son tata ! Sé son san kantmëm ! Épï èl lé tro žène pou anserv désèr pou dë-troi grandiab krévér la viann fresh. Non, la pa admétab ! I fo trouv in trïk pou shap dïmay…
— Bon, akout amoin, mon sër : moin la mat in plan pou nou sové. Domin, tou sa-k m’a domann out mari, i fo ou lé dakor ansanm. Ou konpran ? I fo ou apiy mon rin.
Lo fäm i osbès la tèt pou fé sign «oui».
— Ébin, anon sèy artourn dormi é kit amoin organiz lo mouvman.
Ti-Žan lé kaziman oblizé porte son sër sitèlman sad-la i tranm otanba.
Krik !
Krok !
Kass la mok pou žoué bobok.
Lo landomin granmatin, Ti-Žan i domann Grandiab kömsa :
— Bofrér ! Bofrér ! Moin la anvi fabrik in panié mé moin la poin sa-k i fo sou la min. Ou pouré pa aport amoin dë-troi në banbou bien sèk, inn sé žour ?
— Samëm, bofrér ? Isi banbou i tiž partou. Žïstoman talër mi sar promëne koté la ravine. Kank m’a artourné, m’a aport aou sa.
Ti-Žan i vë pa fémont son kontantman… la pa présé… i fo pa déranžé… épïsa… épïsa… Son sër i rante an par :
— Rod son banbou toudsuit mëm : kömsa lï va ress trankil dan in koin san žène domoun an longuër-d žourné.
Grandiab i di lé bon pou samëm. Lï pran son gouté. Lï sava déf la žanm.
— A talër, bofrér ! li di an partan.
É talër plï tar, oila lo boug i ariv sanm in paké banbou, mé in paké ki sapèl paké ! Kank lï larg sa atér, lo sol i tranm köm fëy sansitiv.
Ti-Žan i romersié alï gro köm la kaz, é san pérd lo tan lï mèt a konstrïr in papa panié, bien ron, bien žoli. Apréla, lï amar in gran kord ansanm. Épï lï kri son bofrér pou rogardé.
— Kosa va anserv aou in gran panié parèy ? Pou mèt linž s al ?
— Non, va. Pou prömné dan lé z-ér.
— Pou prömné dan lé z-ér ?
— Bin oui ! Tou lé žour mi voi ou lé obližé alé marsh a pié. Pou évit aou la fatig, moin la mažine ofér aou in balad an panié. Ou vë pa éséyé toudsuit ?
Grandiab i vë mëm ! In balad dan lé z-ér : i parl pa dsa ! Kap, vap ! Oila lo boug anndan. Ti-Žan i rokomann alï tienbo bien lo bor. Épï lï mèt a shanté :
Monté, monté mon ti panié
Monté, pou fémont ton gabié
— Arèt, bofrér ! Rofé désann : moin l’asé prömné.
Dan son kër Ti-Žan i di : «Toué la pa asé prömné : maldomér lapou abat ton tanpéraman ! Rien-k i tien amoin-mëm, mi fé ranvoy atoué ton ropa». Boudikont, lï kalkïl démië lï mèt pa Grandiab an kolér. Alor lï komans ral sï la kord, tout an shantan :
Désann désann mon ti panié
Désann désann žïska mon pié
Lërk Grandiab i artrouv la tér, i voi lï arpran favër.
— A ! Bofrér, lété gayar… Mersi bien. Domaž la fini lër manžé ! Mé domin n’a rokomansé.
Ti-Žan i anprofit pou domann si lo landomin son sër osi i poura pran in pë lér dan lo panié. Sé lï va monte dedan sanm èl, é Grandiab va tienbo la kord panga i grinp tro o.
— Ou na rézon : in balad dan lé z-ér va rouvér son lapéti !
Lo soir, Ti-Žan la prépar in kanif, sèt grin mayi, troi ti galé épïsa in flakon do-lo. Lï la kashièt lo total dann panié dosou in kousin. Lï la pass in bout la nuit ogard Grandiab èk son troupo malfézan döne dïgaz otour do-fë :
La pankor vini gra
Less alï vini gra
«N’a voir kisa va vini gra domin» i kalkïl lo marmay an alan pran son li.
Granmatin, apré gouté, Ti-Žan i di kömsa :
— Mi amëne out madäm bat in karé, köm konvnï, bofrér ?
— Alon fé respir mon fäm lo bon ér.
— Tienbo bien la kord ! i di Ti-Žan an sourian. Si i monte tro o, riskab nï guingn vertiž.
Grandiab i ri. Tout fason la pa lï la tïé kouyon pou pran la plass. La pa lï pou less son madäm tonm malad dan lé z-ér… San vir-viré, oila lo frér èk lo sër instalé dan lo panié. Oila Grandiab èk son plote fisèl dan la min. Oila-k oila…
Èk sa Ti-Žan i mèt a shanté :
Monté, monté, mon ti panié
Monté pou fémont ton gabié
Lo bèl korbèy i dékol. I grinp. Grandiab i ri. Son fäm èk son bofrér i ri osi.
— Lé kalou, mon fäm ?
— Plïss ke kalou, mon mari !
— Respir bien pou rouvér out lapéti !
Monté, monté mon ti panié
Monté pou fémont ton gabié
Lo panié i grinp mëm. Grandiab i souri. Lo panié i monte ankor. Grandiab i ri pï…
— É, zot ! Lé bon pou ardésann, astër ! i kri lo tenër kordaž.
Monté, monté mon ti panié
Monté pou fémont ton gabié
Leskalié lo sièl lé long, mé koman-koman v’ariv o bout… Anba, Grandiab, lo sangamang i komans gonflé pou de-vré.
— Oté ! lï kri. Mi ardésann azot, in !
Žiss lër-la, Ti-Žan sé-d trap son kanif, koupé la kord… Fiak !
Panié, panié fé sa-k tï doi
Ramëne anou la kaz papa
Toudsuit lo panié i pran dirèksion palé lo roi. In féklér i travérs la tèt Grandiab : lï débïs lo pat koshon Ti-Žan lapou roul alï. Lï sé-d kri tout son bann dalon, di azot prépar do-fë, marmit, zépis tousala. Lï sar ratrap son fäm èk son bofrér, é skou-si, mèg, pa mèg, tann pa tann, i fé kui séans-tenant.
Tout lo lékip pakasoulin i plïsh la lèv, i lish babine.
Krik !
Shass !
Shanž ton mash pou in godash
É Grandiab i bour dériér lo panié san plï tardé. Sitèlman lï kour vit, in niäz la fïmé i lèv sï son pasaž. Sa i apèl pï kourï, sa i apèl tayé, rashé, filoshé… Mandoné Ti-Žan i dévir la tèt é kisa lï voi i ariv an flèsh köm Garouda ? Grandiab ! La mor i žoué kaskou pou akonpagn alï.
— Si lï vienbou trap lonbraž nout panié, nou lé foutï ! i kri Ti-Žan.
Alor lï sé-d kap vitman lo sèt grin mayi, largué dann fon. Tèl i toush la tér, lo grin i pouss, i devien in gran, gran karo mëm. Lo tan bat lo zië la poin, pié mayi fine sharžé, zépi fine mïr, tout fine sèk. Grandiab i ariv, i bït desï. In loséan mayi dovan lï. Lï pë pa less tousala pérd kantmëm la di. Lï, arbouré son kaz, domann son bann dalon shakinn pran in gouni. Zioup ! Oila zot an rout. I débark. I kass. I ranpli balo pardsï balo.
— Azot, alé mèt tousa dann farfar ; moin m’alé souk bann-la moin.
Ladsï, lo boug i romèt a larg la žanm. Lonbraž lo panié lé déža loin, loin laba mëm. Mé i tard pï pou Ti-Žan antann lo pa son bofrér sï lo sol. I mank pa bèl pou lo boug ariv zot otër. Ti-Žan la kap lo troi ti galé, la žèt dann fon. Pasito i toush la tér, i transform an in sapér montagn, long, long mëm, o, o mëm.
Grandiab i ariv, i bït desï. Arbouré son kaz ; krié son bann. Shakinn i kapay in pikarok. Zioup ! Oila zot an rout… I débark koté lo montagn. I kass. I sharoy. I fé shemin… Pandanstan-la, lo panié i vol mëm an souf la briz. Mé oila déža Grandiab i arpous dann dériér lo dë filoshër. Fiou ! Fiou ! Lonbraž lé la, žïss dovan… La mor sïbit i sar gob tout… Ti-Žan sé-d trapé son fiol do-lo, largué dann fon. Lo ti boutèy i pèt an mil morso. Do-lo i vouèl partou, i devien in létan, larž, larž mëm, krë, krë mëm.
Grandiab i ariv, i bït desï. Son transpirasion i koul ; lï la soif. I tonm bien. Lï boir ; lï boir tanpïrkipë ; lï boir tanksétasé ; lï boir sitantèlman ke lï mèt lo létan a sèk. Son vante i guingn lerni žïska. Lï lé obližé ropoz in grin. … Ti-Žan èk son sër na anfin lo tan ariv palé lo roi.
Désann, désann mon ti panié
Désann, désann nou l’arivé
San réžinbé, lo panié i dépoz son dë pasažé, an dousër. Ti-Žan i sote atér vitman, i kour voir lo roi.
— Papa ! Papa ! Moin la poin lo tan rakont aou tou sa-k la spasé. Dépèsh aou : fé konstrir in ti kaz an fér dosou pié badamié dann fon la kour-la. Mèt in li dedan. Fé vit ! Fé vit par pitié !
In instan apré oila lo ti kaz an fér dobout, èk bèl-bèl baro intordab. An plin milië lonbraž. An plin milië la fréshër. In matla bien tann. Dra prop bien ropasé… Ti-Žan i fé lo vif pou sér lo panié.
— Papa ! Momon ! Zot žann i vien dan in instan. Lï va rod anou. Fé alï pou répons nou la pokor arivé. Invit alï alé ropoz in mièt dan la fréshër an atandan. Amëne alï dan ti kaz an fér-la épïsa lërk lï sra anndan tak la porte èk lo plï gro kadna zot nana.
Sé la ke lï esplik son papa-momon zot žann sé Grandiab, é tout lo bataklan badabanm lankan… Lï fé-k fini son rakontaž oila i antan lo pa Grandiab ki déboul an priz. Ti-Žan èk son sër i loumay kashièt.
— Bonžour bopér ! Bonžour bèlmér ! i di lo bèl kapor an débarkan dovan lo palé, ésouflé köm in shien i vien-d döne dériér lièv dann karo trénas. Oukilé mon fäm èk mon bofrér ?
— Akoz ? Lé pa sanm ou, zot ? i domann lo roi an fézan létoné.
— Non, va ! Nou la fé lé kourse pou voir kisa i pran la tèt. A ! Mon ti bofrér-la sa la poin la rat, sa. La falï mi fé pèt mon fièl pou bat alï, foutor !
— Samëm ou lé fatigué kömsa ! i di la rëne. Odrémië ou ropoz toužour dë minït an atandan : moin lé sïr zot i doi z-èt ankor loin. Žïstoman na la fréshër dann ti-kaz térlaba-la ! Na in li i aspér aou !
Lo roi la amëne son žann dan lo kaz an fér, la fé alonž alï sï lo li… Pasito alonžé, lo boug sé ral in karang. Son ronfleman i fou la pèt tout bann zoizo ki tay a la volé. Lo roi sé-d tak la porte bien köm ki fo. Ti-Žan l’arivé èk dë bidon pétrol. La aroz partou. La krak in zalïmèt… Boup ! la fläm la anval lo ti kaz. Boum ! Diss kilomèt a la ronn la antandï la tèt Grandiab pété.
Lo roi èk la rëne té sitèlman kontan artrouv zot zanfan ke pandan karant žour la döne la fèt dan lo palé. É dopï lër-la Ti-Žan la porte lo tit «Mon Prinse». Kank lo roi va mor sé Ti-Žan va ranplas alï. Tanka son sër, èl té i vë pï voir in sël bižou an or devan son zië…
Daniel Honoré
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Gran mèr Kal, kèl èr i lé ?
— Minui !
La plipar marmay nout ti péi la zoué « Gran mèr Kal kèl èr i lé ». Mé kisa lété Gran mèr Kal ? É akoz lèrk té i répond « minui », tout marmay té i ras la lign ?...
Lo Gran mèr Kal mi sar prézant azot skou-si, i rosanb ar pa lo promié nou la rankontré. Sopandan sé touzour dan lé-o Sin-Pièr, a Mavèl, ke ni rotrouv son tras. É parlfèt, i sazi lo mèm Kala, mé solman dan nout mazinasion, Gran mèr Kal i okip in plas sitèlman inportan ke nadkou nou na linprésion nana plizièr Gran mèr Kal.
Donk, Kala lété zésklav si in gran propriété la-o Mavèl. Son papa té i sort Lafrik, son momon osi. Kala lété dabor ralèz pios si lo gran bitasion…
In zour, lo promié zanfan lo bann blan la tonb malad. In maladi inkonprenab. Lo marmay té i fé la fièv, té i tous, té i kri èk doulèr. Tout kalité médsin lavé défilé dovan lo pti baba mé la poin ène lavé trouv son guérizon. É lo zanfan té i rosanb té fini kondané a mor.
Sétalor k lo propriétèr ke lavé tandi Kala lavé in don d guérisèr, la fé apèl sad-la é la di aèl :
— Sé ou, nout dernié léspoir ! Ésèy anpès nout zanfan mor, siouplé !
Sé tou zis si lo bann groblan lavé pa tonb a zonou dovan zot zésklav ! Lavé lontan Kala té i éspèr in lokazion komsa. Té vré, èl lavé in don. Pa rien k-in foi èl lavé guéri son bann kamarad : èl té i fé la prièr, èl té i pas in pé la min é lo doulèr dann vant té i disparèt, lo mal o dan té i apèz, lo boubou té i sèk… Mé, la, té promié foi lo bann mèt zot mèm té i apèl o sokour !...
Pou Kala lété kom in vanzans èl té i tir kont la vi. Parske la poin lontan ankor, lo propriétèr té i vé vand aèl. Akoz ? Akoz ke Kala lavé té mélé dan in afèr d sovtaz maron. Son mari— zot lété pa marié mé toulmoun té i koné zot té i èm— lavé mat lo maronaz dopi lontan déza. Li té i apèl Zélindor é li té for kom in bèf lo zoug. Pou toulmoun li té i tonb kom in sèf é, èk dé-troi zot zésklav, li lavé niabou sapé. Solman, dèrnié moman, Kala lavé rofizé sové.
Lèrk lavé dékouvèr ke in lékip zésklav lavé vol semin, lo mèt lavé rant dan in kolèr-lavalas. Kom la pa niabou arsouk pèrsone, sé Kala ke lavé pèy lo pokasé. Èl noré di dénons lo plan son bonom. Èl noré di prévnir lo mèt… Èl lavé pa fé, alor, son rin la plèr larm lo san sou lo bann kou d sabouk.
Sa lavé pasé lavé déza troi zan. Finalman lo propriétèr lavé lès Kala viv la mèm. Désèrtin té i mank pa dir ke li lavé in pé pèr lo pouvoir Kala, é té pou la rézon li lavé pa oz vand aèl.
Antouka, skou-si, Kala na lokazion vanzé.
Kala la di amont aèl lo zanfan. Èl la pran sa dan son bra. É èl la sèr sa si son léstoma. Èl noré sèr in fil do plis é lo pti baba noré toufé… Noré d gou, wi, voir lo mèt èk lo métrès vèrs larm lo san, zot tour ! La vi zot zanfan lété dan son min, si son léstoma.
Kala la rogard lo pti baba é toudinkou, èl la santi kom la san anvayi tout son tèt… In zour, èl osi, èl nora in zanfan. Èl osi, èl va done la vi… Èl la fèrm lo zié é èl la fé in prièr… Lo pti baba la mèt a kriyé komsi li lavé konpri ke li té sort résap èk la mor. Alor Kala la bèrs ali in instan, épisa la pas la min si son vant. Li la dormi. Lèrk li la révéyé, li lété guéri…
Lo mèt la domand pardon Kala pou lo trètman li lavé fé sibir aèl, troi zan avan. Épisa, li la désid rand aèl la libèrté, kom rékonpans.
Kala la romèrsié son propriétèr, la pran son pti balo é la parti.
Pandan in bou koup de tan, pèrsone la pi antand parlé d-èl. Lèrk ni rotrouv aèl, èl i arès pi Mavèl mé Granboi, koté lo pon la Ravine dé kaf, dan in pti payot kouvèr an pay vétivèr.
La poin in moun i arès zis koté èl. Lo sèl dézord i antand sé lèrk lam la mèr i kraz kont lo bann kap épisa i angouf an bèf mésan dan la ravine. De son pa d port lo fanm i domine la mèr ék lo gouf.
Dan lo pti boukan, Kala i viv pa tou sèl, mé ansanm son pti-fis. É wi, Kala la fini gran mèr. Parlfèt, lèrk èl la kit Mavèl, èl la pa tardé pou guingn in zanfan, in fiy. Èl la apèl lo pti baba Zélinda, an souvnir lo sèf zésklav k èl lavé pa oublié, Zélindor.
Zélinda lé dovni in zoli fiy bien plézab, bien potlé. Son sèl défo sé k èl lété pa sitèlman obéisan é souvandéfoi Kala lavé fortafèr sanm èl.
In zour, Zélinda té i mars si son kinz an, dé boug sou, dé kondané ésapé de prison, la souk aèl dann santié bor la mèr é la korbis aèl… Kala la modi lo dé bonom mé la pa niabou rotrouv azot. Lo pli grav sé k Zélinda la tonb ansint a la suit lo viol. É néf moi apré, èl la mèt in pti garson o mond. Lo marmay la i kom non Tikala.
Zélinda la pa guingn romont la pant é, in matin, Kala la trouv aèl déza rèd si lo li ; lo zène fanm lavé boir la poizon.
Dopi lo zour-la, Kala la dovni in ot moun ; son tanpéraman la égri. Èl té i anvé toulmoun, é mèm lo Bondié ziska. Afèr lavé done aèl lo pouvoir guéri zétranzé, si sa foi k-èl, èl, èl lavé bezoin, pouvoir-la té i mars pa ? Akoz èl lété pa kapab ramène son prop zanfan dan la vi ? Akoz Bondié lavé done aèl in zoli pti fiy, épisa lavé fé pas sa martir sir la tèr ? Sa bondié, sa ? Odrémié ankor an-avoir afèr èk lo diab !
Kala la oubli la prièr pou bondié é, san tardé, la ranplas sa par la prièr pou Satan. Tou lé soir èl la komans fé sérémoni pou invok lo mèt lanfèr.
Sak lété pli étonan, sé k firmezir èl té invok lo diab, firmezir èl té i rosanb lo diab in pé plis : son sevé la mèt a pous rèd an zépine prine malgas ; son zié la pran la koulèr lo san é la mèt a briyé dan la nui ; son zong la grandi é lé dovni tou noir. Kamèm son vié siko dan son bous la mèt a grandir. É èl la komans mars kourbé si la tèr.
A partir d la, marmay la trap la frous é té i ras la lign lèrk zot té i voi lo vié fanm. É in paké zistoir la komans kouri si son kont. Sétaki lavé vi aèl dann simetièr antrin d fouy in tonb pou ramas lo zo. Lot lavé vi aèl an plin simagri dan la kroizé semin. Na mèm ène la asiré ke Kala té i vienbou èt invizib é èt plizièr zandroi an mèm tan…
Sat té i fé plis pèr bann marmay sété lo bri ke Kala lavé bezoin lo san zanfan tann pou fé sorsié. Bann papa-momon té i prétan pi lès zot fiy èk zot garson déor tèl si zèr té fini soné…
Sé Tikala la pèy lo konsékans tou se sanboulman. Aforstan èt baloté rant lo diab é lo Bondié, lo marmay la perd la tèt.
Nadkou Tikala té i rès in zourné antié asiz si in ros, an rogardan la mèr. É dan son tèt li té i antand la voi son momon té i kri ali :
— Tikala ! Vien ! Sé momon i apèl atoué ! Rogard kom la mèr lé zoli ! Rogard kom poison lé éré isi ! Vin, Tikala ! Vien !
Sak lam té i kraz kont bann kap té i di : « vien ! ». Dan sé moman komsa, Tikala té i san pi lardèr solèy, ni lo morsir galé piké dan la sèr son dérièr, ni la fin, ni la soif. Kamèm la voi son gran mèr ke té i rod ali, li té i antand pa…
O débi, marmay lé zanviron lavé in pé pèr Tikala osi, mé ptitapti, zot la vi ke lo garson lété pa danzeré. Alor zot la dovni pli vayan. Désèrtin mèm, kom pou vanz kont son gran mèr ke té i fé pèr azot, la komans saboul Tikala èk galé ou sansa èk zèrb, gob la tèr, tousala…
Té i fo Gran mèr Kala té i ariv pou k lo bann ti senapan i fane dan la natir é i lès Tikala dan son rèv.
In soir, Tikala té i guingn pa somèy. É sibitman li la vi in fanm rant dan la kaz. Li la rokoni son momon. San di in mo, èl la vni koté son li, la fé sign ali lèv, suiv aèl. Èl la amène ali ziska lo pon la ravine dé kaf. É la, èl la rouvèr la bous :
— Tikala, momon lé tro tou sèl. La mèr i atand anou ! I fo pa pèrd lo tan Tikala. Sot èk moin !
— Moin la pèr ! Tienbo mon min, momon !
É Tikala la zèt son kor dan lo gouf.
La doulèr Gran mèr Kala la dépas sak ninportaki i pé maziné. Tikala lété tou pou (el) èl. Tikala lété plis ke son prop vi…
Alor Gran mèr Kala la dovni fol, èl osi.
Tou lé soir si zèr, èl té i sar koz èk son pti-fis, asiz kat pat si lo pon la ravine dé kaf… In zour in lidé la pas par son tèt : té i fo done in pé d konpani Tikala ; li lété tro tou sèl dann fon gouf-la.
Gran mèr Kala la mèt a vèy domoun ke té i pas dann semin dovan son kaz ; èl té i invit lo voyazèr rant boir in tas kafé sankoi in miské la rak, défatig in pti zi-ng la zanm. Dan lo kafé é dan lo rom, èl té i mèt in poud. Lèrk lo bonom té i komans an-avoir somèy, èl té i amène ali si li pon é la, èl té i pous ali dann fon. Konbien voyazèr, komsa, la zamé rotourn dan zot famiy ? Sakfoi Gran mèr Kala té i vienbou zèt lo kor in moun dan lo gouf la ravine dé kaf, èl lété sitèlman érèz, k-èl té i pèt a rir for, for mèm. Lo rir té i anvayi léspas Granboi, é té i rant dan tout lo bann ti kaz. Domoun té i révèy an sirso… KA ! KA ! KA !KA ! KA !... KA ! KA ! KA !... Frison té i kour si lo kor tout bann zabitan la rézion Sin-Pièr.
Alor, tout la nuit, Gran mèr Kala té i rès si lo pon, dovan in bouzi alimé. Èl té i konvèrs sanm son pti-fis :
Ou lé kontan, mon zanfan ?
— Wi, Gran mèr Kala.
Lo soir, kank okin voyazèr té i pas dovan son kaz, Gran mèr Kala lété malérèz. Son kèr té i sègn. Èl té i aport in pé manzé pou Tikala, si in fèy fig. Tikala té i vien manzé mé èl té i san li té tris parske té i mank ali domoun pou zoué ansanm. Alor, lo vié fanm té tris osi, èl té mèt a souplégné… Tououout !... Tououout !...
É la osi, tout lo vilaz Granboi té i révèy an sirso dan la nuit é la tranblad té i guingn toulmoun.
Lo bri té i kour ke Gran mèr Kala té i kontant pi atand in moun pas dovan son port : tou lé soir, a partir, té nésésèr done Tikala in nouvo lam kom konpani. Alor, èl té i transform aèl an in gro zoizo noir ke té i pas-pas partou. Èl té i plane si lo bann kaz é domoun té i antand lo bri son zèl… Flap ! Flap ! Flap ! Èl té i ogard dan sak boukan : lèrk lavé in moun malad, ke té i sar mor, toudinkou lo rir Gran mèr Kal té i désir lé zèr… KA ! KA ! KA ! KA ! KA ! É lèrk lavé poin in lam pou èl ramène sanm èl, toulmoun té i antand Gran mèr Kal pléré… Tououout ! Tououout !
Lo rir Gran mèr Kal— domoun té i di pi Kala — té ankor pli for kank èl té i guingn souk in zanfan ke lavé oubli rant dan son kaz avan si zèr d soir, ou sansa ke té apré grinp si in piédboi an plin midi, ou sansa ankor ke té apré rod zanbrozad dann fon la ravine…
In zour, zis o moman lanzélis té i sone, Gran mèr kal lé mor.
Domoun la antandi in gran kri d soufrans épisa tousduit apré, zot la vi lam Gran mèr Kal travès lo toi son boukan é disparèt dan in gran niaz la fimé noir. Mé sak lélé la, la i lo tan romarké ke lam Gran mèr Kal lavé poin la tèt.
Dopi sa, Gran mèr Kal lé touzour kék par… dan nout mazinasion. É tanzaot na ankor domoun i antand aèl pléré… Tououout ! Tououout! Sansa rir… KA ! KA! KA! KA ! KA !...
Daniel Honoré
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Gran mèr Kal, kèl èr i lé ?
— Si zèr!
La plipar marmay nout ti-péi la zoué « Gran mèr Kal kèl èr i lé ? ». Mé kisa lété Gran mèr Kal ?
Na pli d dé siék de sa, lavé in famiy groblan té i viv laba Sin-Pièr, dan in koin i apèl Mavèl. Mavèl lété zot propriété, mé dizon ke lo non té i dézign tout la rézion otour. Dapré sak i di, Mavèl i vindré d-in mo malgas ki voudré dir « péi kab done la vi ».
Zordi ankor lo non Mavèl i fé mazine toudsuit la sorsèlri. Mavèl lé koni kom lo koin nana méyèr gratèr ti boi.
Déza, na lontan d-sa, dan in roman ékri par madam M.H Mahé, « Eudora » na in nénène i sant in pti romans ki di :
« La-haut Saint-Pierre au Mahavel,
Nana vié noir, domande vot’ sœur,
Y donne siguidi pou’ ren’ fidèle
Z’amant qui sent détach son cœur ».
Donk, parlfèt, si la propriété bann groblan-la, lavé sirman sorsié, mé lavé sirtou in gro paké zésklav. É an-parmi, lavé in famiy malgas ke té i tonb lo pli vié d-la bann : ou lavé Zabas, in ralèr pios, son fanm Kala, in nénène, épisa zot garson Ros.
Zabas ék son famiy té i viv dan lo kan kom tou lé zot zésklav, mé zot ti boukan lété kant mèm lo pli raprosé d-lo gran kaz. É sa té sifizan pou amontré koman lo bann groblan té i éstime azot…
Zabas lété konsidéré in pé kom lo sèf tout lékip zésklav, dopi lo dépar in sèrtin Zélindor, lo promié bonom Kala. Lavé poin pèrsone té i rézinb kont son lotorité mé li-mèm li té abiz zamé. É dayèr lavé poin d problèm disipline si la propriété. Lo bann groblan lété pa d zanprofitèr é la nouritir té i mank zamé pou zot zésklav.
An-parmi lo zésklav, sad zot té i préfèr, bin sir, lété Kala. I fo dir ke Kala lavé songn tout lo bann zanfan né dan lo grankaz. Lavé ène, lo nénène té i èm plis ke lé zot, sété mesié Zak-Mari, lo promié garson, kèl lavé touzour songné, dizon, kom in déziem momon.
Kala i an-souvien ke lo pti baba lété maling-maling a la nésans é, in moman doné, li lavé tonb malad. Tout médsin la rézion sou-lo-van lavé défil dan lo grankaz é okène lavé niabou trouv la maladi lo marmay… Médikaman té par talon koté lo li mé lavé poin ène té i fé léfé. Lo papa èk lo momon té dézéspéré, prèsk résigné ziska.
In zour, zot la réini tout lo bann zésklav, é an pléran, zot la rakont zot malèr. Sé-t-alor ke dan la bann, na in fanm malgas la di :
— Si zot lé konsantan, lès ma sèy fé in pas si lo kor zot ti baba.
Lo fanm ke lavé koz komsa té i apèl Kala é a s-moman-la, èl lété ankor pito zène é solid : sété in ralèz pios.
San ézité, lo propriétèr la di Kala rant dan lo grankaz é pran lo pti baba : li lavé rien a pèrd !
Kala la sui son pié, la rant dan la kaz, é san domand ousa lété la sanb lo pti baba, èl la parti tou droit, la pous la port, la pans si lo bèrso é la trap lo marmay. Sad-la mèt a pléré toudsuit.
— Plèr, mon pti baba ! Plèr, pou momon Kala !
Pandan in bon moman, Kala la sèr lo marmay si son poitrine, komsi èl té vé fé pas sak lavé d mové di kor lo pti baba dan lé siène. Èl la fèrm lo zié é son lèv la mèt a romié komsi èl té apré di in prièr… Lo marmay la rèt pléré. Alor, Kala la dépoz ali dan lo bèrso é, dousman, èl la poz la min si son vant. In instan apré, Zak-Mari té i dor kom in anz. Dé zour pli tar li lété konplètman guéri.
De se zour-la, lo propriétèr la domand Kala aksèp dovnir lo nénène son zanfan. Kala la aksépté. É pou rékonpans la fanm malgas, lo propriétèr la organiz mariaz Kala ansanm Zabas, kèl té i èm dopi kèk tan déza, dopi lo disparision son promié bonom.
Apré Zak-Mari, lo koup groblan la mèt o mond sink zot garson èk troi fiy. É Kala la songn tout.
In zour, Kala osi la tonb an voi d famiy é èl la akous in garson. In pti baba kosto, solid kom lo moman ék lo papa : lo bra ék la zanm, noré di, kat bél maniok rofoulé, la kuis lété dé kanbar violé…
Lo pti bonom la té batizé kom in zanfan blan é sé lo propriétèr la pas son parin. La nom ali Ros.
Ros la grandi ansanb bann zanfan lo groblan. Té pito rar ke li té i frékant zanfan né dan lo kan. Mé pèrsone té i trouv kéksoz a rodir la dsi…
In zour, Zabas la komans tousé. Kala la prépar ali in tizane rofroidisman é troi foi dan la zourné Zabas té i anval in pti vèr. O bout karant-uit èr lo boug i dové èt rétabli. Mé karant-uit ér la pasé é Zabas la kontinié tousé kom in sien.
Kala té i konpran pa : malgré lo tizane, malgré lo bann pas èl té i fé si léstoma lo boug, lo mazom té i dégrène mèm.
Pourtan té pa promié foi èl té i songn domoun, pou malovant, pou rimatis, pou lo san sal. San z-oublié lo maladi mésié Zak-Mari kank li lé té ankor tann. La, s kou-si, rien ! Komsi lo pouvoir èl lavé lété pa valab pou son prop famiy…
Lo ka Zabas té i agrav mèm : astèr, li té i guingn la fièv kap-kap prèske tou lé soir ; dan la zourné, nadkou, li té i voi vizion… Lo propriétèr la fé vnir médsin, mé, rézilta in tiok.
In moman doné, Zabas la pi niabou kit lo li ditou : té i rès ali zis la po si lo zo.
In lapré-midi, troi zèr kom sa, Zabas la anvoy Ros sèrs son momon.
— Kala, mon fanm : lèr larivé pou nou séparé !
— Koz pa komsa, Zabas. Bondié nora pitié. Ou nora out guérizon.
— Non ! La fini… I rès pi pou lontan : alor ékout amoin bien !
Larm té i koul si la figuir Kala. Èl la trap la min son mari dan lé siène… Zabas la romèrsié aèl dabor pou lo bonèr zot lavé viv ansanm, malgré ke zot lavé zamé koni la libèrté. Épi, li la di transmèt toulmoun ke li souèt la propriété i kontinié viv trankil, ke pèrsone i sov pa maron, ki travay san rolas…
— Wi voi Kala : davoir lèrk nout papa-momon la mèt anou o mond, lété nout destiné èt zésklav ; sa travay Bondié ! Davoir na désèrtin i doi èt lo mèt é désèrtin i doi èt lo zésklav, sinon Bondié noré pa fé domoun èk la po blan épi domoun èk la po noir. Si ni vé réspèk la volonté Bondié, i fo ni kontant anou nout sor. Sé sa mi vé wi apran nout garson !
Troi zèr apé, Zabas la rand son lam lo kréatèr. Toulmoun la rogrèt ali.
Épi lo tan la pasé. Sakène lavé ropran son plas si lo gran propriété. Tout lété rodovni kom avan. Tout… Sof Ros !
Ros lété prèsk in om astèr. Mé tanplis li té i grandi, tanplis li té i done traka son momon. Parlfèt, Ros lété dovni in fort-tèt. É pa rien k-in foi Kala la vi lo zéne om rézinb sanm èl. Vréman, Kala té i atand pa sa di garson d Zabas. Otan lo papa té in bonom trankil, dou, rézigné, otan lo garson, li, li té an robélion kont la vi. Ros té i aksèp pa èt né zésklav…
Èk lo bann zanfan blan dan lo grankaz, Ros lavé apran in pé lir, é kék par, in lèr, dan in liv, li lavé vi ke toulmoun i dové èt égal-égal: la koulèr la pot té i kont pa !
Dopi sa, Ros la touzour vouli ki konsidèr ali kom in om blan osi. Kala lavé bo parl ali, li té i fé pa dé pou èt insolan, mèm vizavi lo bann groblan si la propriété.
Son latitid, bien souvandéfoi, té i fé plèr son momon.
Kala té i konpran pa koman son pti garson ièr-la, é ke lété sitèlman zanti, lavé sanzé a so poin-la ! Zot i voi in pé !
Ros té i oz rofiz bès lo zié dovan lo bann zène métrès ! É pa pli loin la somène pasé li lavé batay kont son pli zène mèt…
Sak foi Kala té i sey fé konprand son garson la vi, sad-la té i larg aèl dan son né :
— Moin la pa domand mon nésans !
In zour, li la mèm di :
— La vi san la dignité i vo pa la pène !
Kala té i vèy kan Ros té i dor, é èl té i fé pas par dsi pas si son tèt, pou sèy tir tout so bann mové zidé la-dan… Mé lo marmay té i rès in rézinber mèm. Nadzour Kala té a domandé si in léspri lavé pa sanz son pti baba kont in ot, san k-èl i apèrsoi. Lété pa posib k-in mové sizé tèlke sa lété sorti dan son vant…
Sak foi Ros té i komèt in fot, lo propriétèr té i pas desi. Kamèm lèrk Ros té i vol zanimo si lo propriété épisa té i sar vand an vil Sin-Pier, lo mèt té i fèrm lo zié.
Mé in zour, Ros la dépas la born : li la fé linsolan sanm la métrès èl-mèm. Alor, la, lo mèt la désid fé fouèt ali dan la kour, dovan toulmoun. Sa kou d sabouk ke té i tonb si lo do lo zène boug, té i désir in pé plis son lamour-prop : koman in om té i pé èt fouété par dot zom ?
Lo soir-la, Kala té i plèr ék la ont. Ros osi té i plèr ék la ont. Mé lété pa ditou la mèm ont.
Gran matin, lèrk la klos sink èr la soné, Kala la rod Ros dan lo pti boukan. Li té pi la. Son kèr la séré. Lavé ariv kék soz ! Èl la kriyé. Tout lo kan la done la min pou rod lo zène garson. Kamèm lo mèt, la métrès, tout zot zanfan, la rodé…
Rien !
Sé-t- alor, k-in bonom ke té i pas dann semin, la di :
— Moin la vi ali la poin tro lontan : li té guingn diréksion bor d mèr !
Toulmoun, Kala an tèt, la déboul dann santié. Kala té i kour, té i kri, té i plèr…
— Ros ! Ros, mon zanfan, arvien !
Solèy té i komans pointé si lorizon é lèr té ankor fré.
— Ros ! Ros, mon zanfan !
Mé lavé mèm poin léko pou répond.
— Ros ! Sé momon i kri atoué ! Ros !
La plipar domoun, fatigué, larèt kouri. Kala té i done la zanm mèm. Komsi la poin lo fièl…
In moman doné, Kala la vi, la-ba dovan, kom lonbraz in bonom. La-ba, si lo bor d mer… In bonom… In zène garson… Ros ! Si lo bor ranpar…
— Ros !
Kala lavé irlé é la mèr, loin la-ba, lavé antandi. In moman, on diré k lo bann vag la rèt sézi…
— Ros !
Ros osi lavé antandi. Li la tourn la tèt. Li la vi Kala. É li la zèt son kor dan la mèr.
Kala lariv si lo bor lo ranpar. Èl la tonb a zonou. Èl la domand pardon son défin mari Zabas. Pardon, pask èl lavé pa niabou tienbo son promès. Pardon, parsk èl lavé pa niabou rotenir Ros dan lo bon semin…
A partir lo zour-la Kala té pi lo mèm. Èl la vyéyi d’in sèl kou é toulmoun la mèt apèl aèl granmèr, Gran mèr Kal. La pa pran lontan, Gran mèr Kal la suiv son garson. Èl té i guingn pi viv èk lo poi son mové konsians. Èl té pi bon pou arien. Èl lavé anvi rotrouv son mari èk son garson.
Alor, in zour, èl la fé par son bann mèt la désizion èl té i vien d prand : pou avoir la pé èk son konsians, pou péyé la fot èl lavé komèt, i falé èl té i sar rozoind son famiy. Mé avan d alé rotrouv lo dé bonom défin, èl lavé désid promèt son mèt èl son métrès in afer : sak foi in katastrof té i doi arivé si Mavèl, èl la pran langazman vnir prèvnir azot, troi zour avan. Alor, zot va antand in gran souplègnman. « Tou ou out ! Tou ou out ! », in pé kom lo gran kri èl lavé lansé lèrk Ros lavé zèt son kor dan la mèr. Sa, pou romèrsié son mèt èk son métrès pou zot bonté, pou amont azot son rokonésans…
Apré son promès, Kala la parti. Èl la suiv lo mèm somin Ros, kèk tan avan. Èl l’ariv bor la mèr. Èl la zèt son kor dann basin Ravine dé kaf, rant Sin-Pièr é Granboi.
É dopi so zour-la, sak foi lo bann groblan té i antand in gran souplègnman si zot propriété, « Tou ou out ! », zot té i koné ké Gran mèr Kal té i prévin azot in malèr té i sa arivé.
Daniel Honoré
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Navé inn fois,
Po inn bonne fois,
Messië Lafoi
La-manz son foie
Ek in grin dsèl…
In zour, le Roi la-tonm malade, apréça la-guéri. Soman lontan, li la-rèst fèb. Le kor té en flème, la boush té mové ? Toute çak té i donne ali po manzé, li é i vë pa, li té i arfoul. Sosso mayi le plus gadianm, bouyon volay i fé fér la boush delo, li vë pa minm. Afortan li té i manz pa li té fine nir mèg, mèg komm in zarète poisson.
Ou i demann si son pti fiy té trakassé ! I plèr, i plèr ! En zourné !
Partou i fé rode in zafér le Roi lé riskab manzé, in zafér po arfé la boush papa : tamarin vér aou, sitron galé aou, bilinbi… Ali, le Roi, inn tior : in manz pa minm.
Kank son papa té là, la princesse té i fé sanblan rir po ankourazé, soman dek son papa i woi pi ael, gro pléré i dévide par le zoli manmzél.
In zour, sépa koça la-arivé, le Roi i di son fiy konmsa :
« Saspë dëtroi létshi va aranz ma boush ? »
La prinsesse i sote anlér el le kontantman, mé soman toudsuite son kër i sèr ek la tristesse : alé trouv létshi ou, en plin dann milië le moi sektanm !
El i anbandone pa soman. El i apèl son gardshanpète en vitesse :
« Ze vous donne l’orde allez partout, batte tambour, crier : La fille le Roi se marie ec le boug i apporte létshi po son papa manger ! »
Dessi sheval sélé-bridé, gardshanpète i passe partou : dann la ville, dann ptit vilaz, dann le koin, dann le rekoin, dann la savane, dann la forêt, partou. Partou zot i bate tambour. Partou zot i fane la nouvèl.
In zour, in bon zour, nouvèl-la, i tonm dann zorey messië Kasse-Koko-Po-Boir-Delo. Messië-la navé troi pié létshi. Dessi shak pié navé in grape létshi mir. Li lavé ossi troi garson. Premié garson i apèl Leblan.
Passito li apran la nouvèl, messië Kasse-Koko-Po-Boir-Delo i fé apèl son Leblan :
« Mon garson, mon gran garson, alé en vitesse fé out toilète. Mète out kostime térgal. Tourne in pti dégou briyantine dann out shevë. Fé le vif ! »
Ala leblan parti ek le plus zoli grape létshi po li ranporte la fiy le Roi.
Le blan i marsh à krazé. Kontan, Leblan ! Apark li minm kiça kab trouv létshi en plin milië sektanm !
Leblan i sif, Leblan i shante.
Toudinkou, apré in kontour shemin, li woi in vië fanm assiz su in galé ! Lé fatigué, lé fatigué minm. Gro transpiration i koule dann son kou.
Lebaln i passe rède devan, i fé sanblan li woi pa ! Li la-poin le temps sanm ça, li.
« Messië, ti messië (parol la vièye i kri la pitié), ti messië ou noré poin bon kèr éde amoin in pë ? Porte mon paké deboi ? Lé pa si télman lour, mésoman lé lour po in vië fanm konm moin.
— Borde aou don, la vièye, i gaingne pa anpar aou-là !
— Messië, ti messië ! Moin la-bien soif. Dann out bértèl-la, noré poin in nti zafér po rafréshi la boush ?
— Néna galé ladan, ou i vë ça i koz sanm ou ? »
Leblan i arsava, en shalër akoz fanm-la la-retarde ali, la-retarde son maryaz ek la fiy le Roi. In si télman zoli fiy ! I di la-gaingne sinkante kilo lète maryaz.
Lebaln i arive devan le Roi ek son bértèl.
Li rir déza ek la prinsesse.
Désharz le bértèl…
Ay,Ay,Ay ! Rienk galé dann son bértèl !
« Garde-champêtre ! Soukez-moi ce malfondé-la ! »
Dek Leblan (linz krazé, figuir dékonpozé) fine arivé, dek li la-fine rakonte son mantri (p’ali po rakonte zisoir vië fanm-la dann bor shemin !) Messië Kasse-Koko-Po-Boir-Delo i fé rode son dëzième garson : Legri. Té i appel ali Legri.
« Mounoir, alé bingn aou vitman. Mète out linz nilon, dégazé ! »
Ala Legri parti ek le dëzième grape.
Lé moin roz le premié, mé rien : Legri i trasse en dsandan.
« Té messië, siouplé ! »
La vièye fanm lé là minm su le bor shemin po vèye Legri.
« Ti messië, ou noré poin in nti kekshoz dann out bértèl po aranz ma vièye boush ?
— Dann mon bértèl néna krapo, la vièye ! Ou i vë in krapo po arfér out boush ? »
Télman Legri l’apo rir, son mashoir i mank dékroshé !
Mé soman li la-pa rir kank krapo la-sorte po vréman, dann son bértèl, la-sote atér, la-komanse kriyé devan le Roi ! Li la-pa rir ditou kan la-trape ali, la-mète ali la zol !
Kriké, kraké, Messië z’é dame !
Fine tir son kinz zour la zol, Legri i artourne son kaz.
Li rakonte la mantri son papa.
Vië gramoune Kasse-Koko-Po-Boir-Delo li plër dann son dépitassion :
« Mon léspoir lé mor ! Zamé, zamé, mi tonm arpa famiy le Roi ! Zamé ! Zamé !... Kriy in kou kanminm Lenoir po moin va ! »
Lenoir, troizième garson i débark.
Son linz lé en kayanm ! Na poin soulié. Savate ziska, li na poin.
« Mon pov garson ! Alé dégonme aou in pë… ! Mète out blë-d-shof. Lé krazé, rien ! Na poin le tan fé shofe karo, là. Tash manière pa boutone out palto en roklor : prmié bouton sanm dérnié trou, hin ! Mète out vië soulié kominion su out pié. »
Astër, le tour Lenoir po porte létshi po le Roi.
Passito banna i woi pi ali, li sé d’tir soulié-la (Zan-Mari au blok la-pa po li, ça !).
La vièye-la lé là minm minm :
« Mounoir (là i di pi messië, là) ! Ou noré poin in nti zafér dann out bértèl-la, po tir lamertime dann mon boush ? »
Toudsuite Lenoir i kasse bértèl :
« Granmér, moin na in nti bouké létshi ladan. Soman ça létshi le grin… Goute inn ! Si ou i trouve bon, manzé ! La-di amoin porte ça po la fiy le Roi, soman mon kër i fé tro mal woir aou faye konm ça su le bor shemin. Manz toute si ou i vë !
— Non, mon garson, ou lé tro zantiy ; inn minm l’assé. Porte lézot po out prinsesse. Alé : bann’a i atann aou, zot, laba. »
Lenoir i ariv devan le Roi. Plonz la min dann son bértèl : létshi ! Létshi, manman ! Bél, roz konm kardinal ! Gro zépol ! Ti grin ! Rienk filipine !
Le Roi sé d’vol dessu ça parèy in goulipia !
La prinsesse i anbrasse Lenoir si tèlman él lé kontan :
« Papa, je vous présente mon fiançé ! »
Kriké, kraké messië z’é dame !
Si zistoir lé mantër, la-pa nou lotër. Nou la-rakonte ça po fé rir la boush, épila po di azot konmça i vo mië rann servisse in vië gramoune pli tok rode fé le mazistra.
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Navé inn foi,
Po inn bonne foi,
Messië Lafoi la manz son foie ek in grin dsèl…
In zour, la manman Tizan— tan-la èl té an voi— d’famiy po Tizan— té anvi boir delo-la-poin-grenouy.
Kriké ?
Kraké !
Sorbé i fé fonn solèy !
Soman la-poin persone i koné ousa i trouv delo-la-poin-grenouy-la. Malgré, èl i anvoy son mari po rodé. Li sava. Li rode, li rode. Li trouv pa mème. Li arvien li di :
— Mon fanm, moin la passe partou, moin la pa trouvé !
Manman Tizan lé pa kontan :
— Moin lé anvi boir se lo-la (èl i arvir). Si mi boir pa, lo marmay sra marké ! Inn foi ou i trouv pa, moin v’alé rode moin mème.
La manman i sava rode èl mème son « delo-la-poin-genouy ».
Dann promié bassin, dann fon la kour : « Kroik, kroik, kroik… » : in tralé grenouy !!!
Dézième bassin, dann bordaz bitasion : « Kroik, kroik… ». In bon pé grenouy !!
Troizième bassin, dan la ravine : « Kroik… ». Rienk in pti grenouy mème !
Mé-soman i fo aèl delo-la-poin-grenouy.
Jiste devan in gran kaz, par dann fon in gran lalé koko, in pti sours— konm in pti sours— i koul dann in zoli bassin mozaïk. La poin krésson dann bassin-la, la poin pansédo, la poin lapia, la poin poisson rouz, la poin… grenouy.
Delo la sours-la lé klèr, lé transparan, lé doré. La manman i alonz son kalbasse, i anpar inpé delo-la, i goute :
« Oui, sa oui ! (èl i di). Sa delo la pa zamé koni grenouy.
Azizé krapo ! »
« A ! Volèz ! A ! Moin la trape aou, la !
Grandiab la déboul devan la manman Tizan. Manman-la i komanse tranblé. Èl i di :
— (Moin té koné pa sa té aou. Moin té koné pa , moin té koné pa » !…)
« Moin té koné pa sa té aou.
— Moin té koné pa, moin té koné pa !… »
Grandiab i oi le gro vant lo manman Tizan. Li asèv dir :
« Po la pène, moin va manz out zanfan kank li sar né !
— A ! Mon Dié Ségnér (la maman Tizan i kriy).
— La poin d’« Mon Dié, la poin d’Ségnér » ! Moin va manz ali. É po moin rokonète ali, toultan ou va mète dessi li in pti langouti rouz. Astér : alé aou ! »
Kriké ?
Kraké !
Sorbé i fé fonn solèy !
Tizan i éné, Tizan i grandi, li grandi vite mème. Tizan lé fité, fité mème. É son manman i vèy bien dessi li : èl la tro pér Grandiab i vien vol son zanfan, i kronm ali !
Zistoman, in zour, Grandiab i débark, pou li manz Tizan. La manman lé trakassé, trakassé ! Èl i éssèy donne Grandiab in mové diréksion :
« Lé par laba, li ! »
Mé-soman, èk lodér la viann frèsh po manzé, Grandiab i koné ousa Tizan i lé : li l’apré zoué dessi térin, par dann fon.
Grandiab i désann vitman lo santié rédiyon.
Tizan la vi Grandiab i sava débarké. Vitman-vitman li donne son bann kamarade in morso la toil rouz :
« Mète sa vitman, komm in langouti otour d’zot. »
Toute i fé le pli vitman zot i guingne.
Grandiab, kank li ariv dan le ta toute marmay an langouti rouz, i pérde lér :
« Lakèl mi sar manzé, astér, moin ? Lékèl Tizan ? Mi sar pa manz toute ! »
Alorsse, Grandiab i arsava, soman, avan, li menasse la manman Tizan :
« Tardra viendra : moin va manz out zanfan ».
Kriké ?
Kraké !
Sorbé i fé fonn solèy !
Landmin, la manman Tizan dan la kizine l’apré tir manzé po son garson. Grandiab i ardébark. Li trape an brital lo pla d’manzé Tizan :
« Amoin va donne manzé out zanfan ! » Li di la manman. Épila, li monte anlèr dann farfar sanm lo pla.
Grandiab té fine kalkilé :
« Tizan nora fin, li sar oblizé nir manz son manzé. É amoin, moin va manz ali.
Grandiab i di ossi la manman :
« Aou, si sinpleman ou i koz : mi manz aou ansanm. »
Kank Tizan i ariv, li oi son manman la fine mète in marmite guèl anba dessi d’fé.
« Sa, in marmite guèl anba konm sa ( Tizan i mazine), sirman manman i signale amoin in nafèr ».
Li argarde partou, li oi la ké Grandiab i dépasse anlèr farfar.
« Grandiab, mounoir ! (Tizan i di dann son kèr) la pa zordi po ou guingne amoin. »
« Mon zanfan (la manman i di), moin la mète out manzé an lér ».
— Mi monte manzé, manman ! »
Alorsse Tizan i vien an ra. La pa in vié ra lé gra, i guingne pi kourir : in zène ra, lé vif po sové, po lofé.
San fé dézorde, li grinpe anlér par lo poto, li ariv dousman dessi planshé lo farfar… épila li galope vitman ziska son pla, li manz a la vol in gazon.
Grandiab i vé shasse ali :
« Sorte la, don, lo ra », li kriy.
Tizan-lo-ra-la i kasse in détour, épila i arfé lo vif po armanz in gazon. Grandiab, an kolér mème, i éssèy shasse lo ra !
Boudikonte, lo ra i manz toute le manzé, i mète lo zassiète prope mème, prope komm le dodan mon min.
Épila Grandiab lé oblizé arpran son shemin, alé, la ké rant son dé pate.
Kriké ?
Kraké !
Sorbé i fé fonn solèy !
Koko Grandiab-la, sa lé dur. Absoliman i fo li manz Tizan : in koupe de tan apré, li arvien mème. Sépa si li va guingne manz Tizan ?
Tizan té apré ramasse zanbrovate po son manman fé zanbrokal ansanm. Kank la manman i oi Grandiab, èl lé trakassé, trakassé mème. Èl i éssèy donne Grandiab in mové diréksion :
« Lé par laba, li ! »
Mé-soman, èk lodér la viann frèsh po manzé, Grandiab i koné ousa Tizan i lé. Li désann lo santié rédiyon. An vitèsse son manman i rouvér in gran dra anlér pié flanboiyan. Tizan i oi sa, i mazine :
« In dra anlér piédboi ? Sirman manman i signale amoin in nafér ». Li argarde partou, li oi Grandiab i désann dann santié.
« Grandiab, mounoir ! (Tizan i di dann son kér), la pa zordi po ou guingne amoin ».
Kank Grandiab i ariv dann karo zanbrovate, pi d’Tizan. Rienk in bèl moush-sharbon sanm in langouti rouz. In moush-sharbon i zouzouz otour Grandiab. I tourne, i tourne. I tourne otour Grandiab, i vien pli pré, pli pré mème.
Là, Grandiab la guingne son kontan d’pikir. Tizan moush-sharbon la pik ali, la pik ali. Pov Grandiab !
Pikir Tizan
La fé lèv sitron dessi son fron ;
La fé lèv shoushou dessi son zou ;
La fé lèv navé dessi son né ;
La fé lèv tomate dessi son pate.
Grandiab té oblizé sové.
Kriké ?
Kraké !
Sorbé i fé fonn solèy !
La tète Grandiab-la, sa lé dur. Absoliman i fo li manz Tizan. In koupe de tan apré, li arvien mème. É li antan Tizan i di son manman konmsa onz ér li sava rékol sitrouy.
Alorsse Grandiab, kontan, i désann dann karo « La korde i marsh, bèf i rès en plasse ». Li mazine :
« Tizan, mounoir ! Zordi mème ou i fini desou mon ratlié ».
La manman Tizan té po lav linz dan la ravine, èl i oi Grandiab i passe. Devine si èl lé trakassé ! Mé-soman èl i pérde pa la karte : èl i trape le langouti rouz Tizan èl té apré lavé, èl i mète sa oboute in gran ma, èl i sekouy sa anlér dan lézér.
Tizan té apré zoué cow-boy-zindien èk kamarade. Tizan i oi langouti rouz-la, li mazine : « Mon langouti rouz anlér in ma ? Sirman manman i signale amoin in nafér ».
Li argarde partou, li oi Grandiab i désann dann santié.
Tizan, kashiète déyér in touf zétiver, i oi Grandiab l’apo sère son kor dann in gouni an plin dann milié karo sitrouy.
« Grandiab, mounoir ! (Tizan i di dann son kér), zordi mème mi fini èk out rasse ».
Kank Grandiab la fine bien kashiète son kor, Tizan i débark. Li rédi bien son flésh zindien, la aviz bien le koin gouni : fiak !
« Ay, ay, ay ! I fémal ! »
Tizan i arviz bien l’ot koin : fiak !
« Ay, ay, ay ! I fémal ! »
Par la forme dann gouni, Tizan i arkoné la zou d’fèsse Grandiab : fiak !
« Ay, ay, ay ! I fémal ! »
Tizan, astér i aviz la tète : fiak.
« Ay, ay, ay, ! Mon Dié Ségnér ! »
Tizan i aviz lo kér : fiak !
Grandiab : mor dann gouni.
Kriké ?
Kraké !
Sorbé i fé fonn solèy !
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Inn foi,
Pou inn bone foi,
Mésië Lafoi, la manj son foi èk in grin-n sèl
In jour Tijan i di son papa konm sa, lu sar oir in kou son parin. Té in mouvman-n jour-d-lan. Son papa i di :
— Bin alé.
Mé soman, son parin té rès loin, loin minm, konm par égzanp la lign Dékér. Tijan i kol shemin, i sava.
Lu ariv la kaz son parin laprémidi, apepré troi z’ër, troi z’ër édmi. Anbras son parin, souèt banané son parin. Son parin kontan minm. Done Tijan in mti vér likër, lu boir. Done alu in bout gato larourout, lu manj. Kan la fine manjé, son parin i trap vin santime, i done alu, i di :
— Mounoir, moin na rienk sa minm pou done aou, soman èk vin santime la, ou lé kapab nir rish.
— Kaminm vin santime, rien. O kontrèr, gran mérsi.
Aprésa, Tijan i kol shemin, i sava.
Tijan i marsh, i marsh, i marsh. Fénoir i rant. Alor, lu oi inn kaz dann in kour, lu dmann :
— La poin pérsone, la poin pérsone ?
— Oui !
— La, moin lé tar dann shemin, moin la nu oir si mi gingn pa inn plas pou dormir.
— Mon zanfan, ou sa i mèt aou pou dormir ? La poin-n plas, partou lé séré.
— In mti plas l’asé. Mèt amoin dann park poul, mi dor moin.
Rouvér park poul. Mèt alu ddan.
Kriké !
Kraké mesië !
Koton maï i koul, rosh i flot.
Kan i ariv apepré minui, kok i shant, kok i di :
— Kou kou kou kou.
— La ou i pe pa lès amoin dormir, la !
— Kou kou kou kou.
— Atann in néstan, ou a oir.
Tijan sé-d trap son vin santime dan la posh, trap le gro kok, bour le vin santime dan la bèk.
— Shant aou éstér.
Ala le kok bloké èk le vin santime dan son gozié.
Kan i ariv le lannmin matin, kan bann la i lèv, lu fé sanblan lu plër.
— Mon zanfan, kosa l’ariv aou ?
— Yin yin yin. Moin la gingn vin santime èk mon parin, kok la manjé.
— Bin si la manjé, bin, nou va done aou le kok. Kan ou v’ariv out kaz laba, ou a fér in kari avèk, ou va retrouv le vin santime.
Lu vë pa minm, lu vë pa. La di aou, lu vë son vin santime. Mé soman, aforse flat alu, flat alu, lu la pran le kok, lu la parti.
Lu marsh minm. Olië d’alé le koté sa kaz i lé, lu koup shemin, lu sava in ot koté. Lu ariv inn plas. Lé tar minm. Lu kri :
— La poin pérsone, la poin pérsone ?
Banna i dmann alu ou sa lu sort. Lu sort èk son parin, son parin la done alu in kok. Done alu in mti plas pou dormir, kaminm dan le park kabri, lu dor, lu.
Alor, sé-d mèt alu dann park kabri.
Kriké !
Kraké mesië !
La klé dan out posh, la tay dan mon sak !
Minui konm sa, kabri :
— Moin lé mèèèèèg !
— In boug konm moin lé mèg !
— Moin lé mèèèèèg !
— Atann ma angrès aou, moin !
Lu sé-d trap le kabri, bour le kok dan la gël. Sé-d dir :
— Moin lé mèg ankor, moin la ?
Lannmin matin, banna i lèv, lu fé minm travay minm : lu plër, lu plër, lu plër. Banna i di va done alu le kabri. Lu plër minm. Son kok lu vë. Le kok son parin la done alu. La pa kabri lu vë.
Aforstan-n flat alu, flat alu, lu la pran le kabri, la travérsé. Olië d’prann sans pou alé sa kaz, lu vir minm. Lu vèy kan lé tar, lu débark la kaz demoun, demoun rish se kou isi, na gran lékuri èk bourik, mulé, shoval, tout.
— La poin pérsone, la poin pérsone ?
Lu sort la kaz son parin, son parin la done alu in kabri. Lé tar. La poin in mti plas pou lu dormir. Kaminm dan lékuri, rien, pourvu-k son kabri i rès sanm lu.
Kriké !
Kraké mesië !
Sak na diaman done, rienk larjan mi vë pa.
Shoval-la la jamé vu d-moun dann park la nuit. Shoval-la :
— Pouk pakoutalann banm.
Épu :
— Ih, ih, ih, ih, ih, ih, ih, ih.
— Békali, la i anpèsh amoin dormir, la ?
Tijan sé-d trap le shoval, fé manj le kabri le shoval.
— Na oir si ti kri ankor, la !
Lannmin matin, alu minm to. Banna i trap shoval i done alu. Lu travérs. Su le shoval astër. Lé gayar, na la gid, tout.
In moman doné, lu oi lantérman i vien. Lu rod pa ki ki pér ki ki gingn, lu arèt lantérman. Banna i poz sérkëy atér. Alor lu di banna konm sa :
— Kosa zot i sar fér sanm sa ?
Banna i di zot sar antéré. Lé mor, alor zot i antér. Lu dmann kisa i lé. Banna i di alu, inn fanm lé la dan.
— Alon fé léshanj. Done amoin le kor, mi done azot le shoval.
Kriké !
Kraké mésië !
Banna té mizér osi dan se tan la. In mor, lu lé mor. Zot la fé léshanj èk Tijan.
Ala lu la parti èk le serkëy, la fanm dan, tout avèk. Lu ariv la kaz in roi. Lu kri :
— Poin pérsone, poin pérsone ?
— Oui.
— Moin lé an retar. Moin èk ma fanm. Ma fanm lé malad. Soman, ma fanm mi pe pa montr azot, akoz ma fanm i mor èk la ont si demoun i oi aèl. La poin in mti plas pou nou dormir ?
I done alu in kad goni pou lu dor dsu.
Gro fénoir la fine rantré, lu antan la fi le roi i di son papa :
— Papa, moin sré anvi-d voir la fanm boug-la, pou oir.
— Mon zanfan alé pa, la di sa fanm i mor èk la ont si i regard aèl.
Mé la fi plu fourné, èl, èl i ékout pa son papa. Èl i sar oir. Dé-k èl i poz la min sur serkëy, Tijan i lèv, i fé in déluj :
— A ! Ou la tië ma fanm ! Ma fanm lé mor ! Ou minm lotër !
Krikè !
Kraké mesië !
Koton maï i koul, rosh i flot !
— Si èl la fé mourir out fanm, èl va maryé sanm ou, le roi i di.
Tijan i gèt in kou, i oi la dezièm fi plu joli :
— Ou ki lé ma fanm, in si bone fanm, in si joli fanm !
— Ma done l’ot plu joli fi, si ou i vë.
— Ma fanm té tout ma fortune, yin yin yin !
— Ma done aou la moitié tout sak moin nana.
La, Tijan la di oui. La antér la fanm mor, apré sa gran féstin. Moin la demann in mti bout gato, in kou-d pié minm zot la anvoy amoin tér-la, pou rakont azot zistoir-la.
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Inn foi, pou inn bone foi, mesië lo foi, la manj son foi èk in grin n sèl.
In jour, Grandiab la kol Tijan : kap. L’amar Tijan dann farfar, pou lu manj Tijan. Tou lé jour, toultan, Grandiab i vien taté pou lu oir si lé bon.
— Lé gra, la p’ankor gra, lès lu va nir gra !
Grandiab i bat inn ti karé, i arvien :
— Lé gra, la p’ankor gra, lès lu va nir gra !
— Lé gra, la p’ankor gra, demin lu sar gra !
Plus ki sava, plus la boush Grandiab i fé d lo ; Plus Tijan lé trakasé.
— La i fo mi trouv in titak pou moin sort ladan, la. Sansa lé moungé !
Aforse réfléshir, réfléshir, in bon lidé i vien dan la tèt Tijan :
— Grandiab, alé rod krodshien pou moin, la foré. Ma fé inn ti panié fantézi pou ou.
Kan ti panié lé fini, Tijan i rant dedan, i shant :
— Ti panié, monté ! Ti panié, monté !
Ti panié krodshien i mont minm. Grandiab (I) i kri:
— Désann aou ! Désann aou !
— Ou i vë pa rant out tour dann ti paniè-là, Grandiab ?
Grandiab i mont son tour.
— Ti panié, monté ! Ti panié, monté !
— Ou i oi mon ti panié-la ? Tijan i di. Alon fé in paryaj, lu lèv la mël bèl moulin-la ! Amoin ankor anplus, si i fo !
Fé le paryaj. Grandiab i mèt la mël moulin dann panié. Tijan i asiz desu.
— Ti panié, monté ! Ti panié, monté ! Ti panié, monté !
Ti panié i monte minm. Ariv anlèr, Tijan sé d palank la mël moulin su Grandiab, krazé le Grandiab.
Koton maï i koul, rosh i flot !
La plas la kraz Grandiab, in pié sitrouy la pousé. Pié sitrouy-là té in pié la maji.
— Kas pa sitrouy su pié-là, in vië sorsièz la di Tijan.
Mé lu Tijan, lu ékout pa sak gramoun i di. I kas sitrouy : vap ! Dann bértèl. Dann bértèl-là, sitrouy i grosi, i grosi. Aforstan i grosi, lé tro lour pou porté. Tijan i poz atèr, i kol shemin, i sava.
Soman sitrouy i sot déyèr lu, i grosi minm, i koz, i di :
— Toué la kas amoin, toué va port amoin! Toué la kas amoin, toué va port amoin !
Sitrouy i grosi minm. Tijan i lof devan, sitrouy déyèr ! Talër va kraz Tijan. Tijan i trouv sheval:
— Sheval, Sheval, aminm amoin: na in sitrouy i vë kraz amoin !
— Sitrouy minm toué la për ! Mont su mon do, in bourré minm m’amont sitrouy-là, kèl koté brinzèl i sharj !
Sèy kraz le sitrouy, gingn pa. Sheval i komans gingn la tranblad, lu sé d mèt a galopé. Sitrouy i galop déyér, i grosi minm, i di :
— Toué la kas amoin, toué va port amoin !
Sheval na la krintiv :
— Sort aou ! Sort aou su mon do ! Pa moin lotër, si ou la kas sitrouy-là ! D’in néstan sa kraz demoun !
Tijan i trouv Léléfan.
— Léléfan, Léléfan, aminm amoin : na in sitrouy i vë kraz amoin !
— In sitrouy minm i fé kour atoué ! Otoué ! Mont su mon do, in kou d pat l’asé pou moin pil le sitrouy ! Kilé li la ?
Soman i tard pas, Léléfan i di Tijan sort su son do, akoz sitrouy pa si tèlman in gouyav ke sa ! I sar kraz lé dë.
Tijan i kour la kaz le vië sorsièz :
— Sov amoin, sitrouy i sar kraz amoin.
— Moin la di aou, kas pa sa. Ou lé dan la kol jak astër. Na rienk in afér pou ou fé : mèt out linj su in boi d fig. Anvoy sa dan la rivièr.
Tijan i fé. Sitrouy i sot desu dann lo, i pèt anflèr su in kap.
Koton maï i koul, rosh i flot !
Tout grin sitrouy-là, la nu an poison, bèl-bèl poison, poison premié shoi. Le vië sorsièz lavé di Tijan, kol pa poison-là, mé lu Tijan lu ékout pa sa. Pokor koul son zin, in bèl poison fini d béké. Tijan mèt sa dan son bértèl.
Dann bértèl, poison i grosi, i grosi. Aforstan i grosi, lé tro lour pou porté. Ti jan i poz atèr, i kol shemin, i sava. Soman poison i sot déyèr lu, i koz, i di :
— Toué la souk amoin, toué va port amoin. Toué la souk amoin, toué va port amoin. Toué la souk amoin,…
Poison i grossi minm. Tijan i bour devan, poison déyèr ! Talër va kraz Tijan. Tijan i trouv Sheval :
— Sheval, Sheval, aminm amoin : na in poison i vë kraz amoin.
— In lapia minm, touë la për! Mont su mon do, in bouré minm, ma anvoy poison-là, oir lo d mèr si lé plat !
TiJan i mont su le do Sheval. Sèy kraz le poison, i gingn pa. Sheval i komans galopé, poison i galop déyèr, lu grosi minm, lu di:
— Toué la kol amoin, toué va port amoin !
Sheval i komans kaponé :
— Sort aou ! Sort aou su mon do ! Pa moin la di aou trap poison-là ! D’in nèstan sa kraz demoun !
Tijan i trouv Léléfan.
— Léléfan, Léléfan, aminn amoin : na in poison i vë kraz amoin !
— Talër bishik va fé kour atoué ! mont su mon do, in kou d pat l’asé pou moin fé sort son zië parey le zië rouj de kré.
Soman i tard pa, Léléfan i di Tijan sort su son do, akoz poison i sar kraz zot dë.
Tijan i kour la kaz le vië sorsièz :
— Sov amoin, poison i sar kraz amoin.
— Moin la pa di aou, kol pa poison-là ? Na rienk in afèr pou ou fé astër : met gran poilon èk la grès koshon su d fé. Kan poison i sar kraz aou, koush atèr devan poilon-là.
Tijan la rod le grand poilon, l’alume in grand fe, aprésa, kan le poison i sot déyèr lu té pa loin, lu l’alonj atèr devan poilon. Poison la tonm dan la grès sho. Lodër la levé, juska Moris, la boush demoun té fé d lo. Moin la parti dmann in pti morso, Tijan la donne amoin lélan, l’anvoy amoin tèr-là, pou moin rakont azot zistoir-là.
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Une fois pour une bonne fois, l’avait un’vié femme, vié même-même, qui appelait Madame Mizogris. Ce vié madame-là, que lavé pour sûr, plus d’cent ans, lété qui habite un vié, vié case, en l’air là-bas.
Elle y mettait sur son tête, un bonnet gris, son caraco lété gris, son vié savate lété gris…
Eh ben ! mi oublie dit à zot : son chien lété gris, son chat aussi lété gris, Elle y soignait un gros perroquet gris qui gagnait appelle tout le monde qui passait dan’la rue.
Sa case lé couverte ensemble feuilles figues, ça aussi lété gris… bien sûr quand lu lé sec.
L’autre côté la case le vié femme, nana un’ belle maison de riches et c’est là qui habite un’bande garnements qui vient toujours fé à elle la malice. C’est zot qui crie à elle « Tantine Mizogris » pour nargue à elle ! Son papa lavé appelle à elle « Bisique » telle elle lété née tout p’tit. Elle lété jolie, jolie même. Zord’hui son figure lé toute frippée. Elle lé toute cabossée et son pied y boîte… coça va fé ! Ca c’est zaffaire Bon Dié ! C’est le temps qui passe qui abime à nous comme ça !
Alors, ces mauvais garnements là, souvent y manque l’école, et toutes les mercredis et toutes les dimanches, y sava pas la messe, et y viens chaboule galets la case ce vié monde là…
— Allez à zot ! Bande scélérats ! chenapans ! Un jour va rive à zot malheur, écoute bien les paroles d’un vié femme ! Bâton va change de bout un jour.
L’aute coté la rivière, lavé un bonhomme ensemble sa femme et sa fille ; zot case y appelait « Roche-Bénie ».
La p’tite fille lété jolie comme toute, et bonne avec ça ! Plus douce que le « miel vert ». Tous les jours, elle y sava avec son papa dan’la forêt… Lui lété coupeur de bois. C’était son métier. La maman y grattait la terre pour plante patate, manioc, légumes aussi, pour aller vende grand marché Saint-Denis. Zot lété bien hérés quant’même que zot lété pauvres !
Tous les jours, la p’tite fille, « Ondine », son nom gaté lété « Dinette », y portait pour la vieille, un paquet de bois fendus, pour fé cuire son cari. Toujours un cabri y suivait à elle. C’était comme ci c’était son zenfant. Bien sûr, sa maman lété morte quant lu lété né, et c’est Dinette que l’avait donne à lui le biberon de lait bœuf, pour sauve à lui. Son nom lété « Saut’O ».
Ce jour là, Dinette y revenait de chez son ma tante. Elle l’avait mis sa belle robe rose, son paletot bleu, ses souliers que son papa l’avait achetés dan’ grand magasin Saint-Denis. Dans ses cheveux, l’avait un bouquet d’fleurs des champs qui poussent dan’bois.
A côté d’elle, Saut’O y courait comme un fou. Lu l’avait mangé un tas et un paquet d’zerbes sur le bord d’chemin. Son vente lété plein et sa maman y chantait fort : « il court, il court le furet »… Ça c’était une chanson que Saut’O y aimait. Alors lui y faisait : … bé, bé, bé…
— Alons vite Saut’O, le « fé noir » y arrive vite ! y faut obéir aux parents ; y faut pas rentrer tard à la maison. Allons vite… vite mon joli p’tit cabri.
— Bé bé bé ! y réponde Saut’O.
Coça y peut bien comprendre ce cabri là ? Coça nana dans ce cervelle là sous ce front bombé ouque nana dèjà deux jolies cornes pointues qui commence pousser ?
Mais tout d’un coup, voilà que les mauvais garçons du voisinage y entourent Dinette… Pauve Dinette ! Elle y crie fort… Elle y appelle au secours !... Son cœur y batte comme tambour 14 juillet !
— Mon Dieu, au secours ! Papa, maman !... Viens sauve à moi !... Zot va tuer à moi !
La maison lé trop loin… personne y peut pas entendre à elle ! Maintenant toute la bande lé autour d’elle. Un y râle à droite, l’aute y râle à gauche ! Y jette à elle à terre… Y souque son queue de cheveux pour traine son joli p’tit corps. Dinette y pleure fort même, un touffe cheveux y vole… ce joli cheveux couleur zépi maïs, là ! Elle y bouge pu… on dirait qu’elle lé morte !
— Bonne Vierge ! Sauve à moi !
Miraque, miraque marmailles. Voilà Saut’O qui attaque les vilains garçons. Lu entend sa maman crier ! Lu voit à elle à terre, qui pleure …
— Attende un peu, mes scélérats ! Ma occupe de zot !
Vlan ! vlan ! un coup de corne à droite. Vlan ! vlan ! un coup de corne à gauche ; lu recule en arrière, lu avance en avant… vlan ! vlan !... le p’tit cabri lé comme-ci lé fou … lu fonce sur la bande… ses cornes pointues y déchirent les fonds de culottes ; les camisoles y volent en mèches !
Brave Saut’O ! les méchants garçons la trouve zot maître ! toute la bande y veut sauver ; mais… mais…
Un grand coup d’orage y pète ! Les éclairs y fendent le ciel. Toute la terre y tremble comme feuille figue dann’vent et lé éclairée comme ci c’était le soleil ! Qui ça qui arrive là, sur son manche balier ? C’est GRAND MERE KALLE.
— Ah ah ! les méchants zenfants ! c’est comme ça que zot y fé ensemble ce gentille Dinette ! Aujourd’hui moi nana déjà deux marmailles pou manger ! Mon sac lé trop lourd ! File à zot devant moi !
Grand Mère Kalle y pousse les garçons vers la forêt. Elle y bouscule à zot très fort. La nuit l’est venue ; y fait très noir …
C’est à zot tour maintenant de crier frayeur ! Zot y appellent : « au secours… au secours ! »… Mais personne y entend pas zot !
Alors, dit nénenne, la forêt, c’est un vrai « trou d’bébètes ». Grand Mère Kalle lé partie… mais va revenir demain cherche à zot, ça lé sûr…
Pendant ce temps là, Dinette lé à terre, évanouie ! Saut’O la pas vu ce que Grand Mère Kalle la fait. Lu lé tout contre Dinette. Avec ses cornes, lu lève la tête de sa pauvre « maman » … Lu appelle à elle. « Bé, bé, bé ! ». Sans plus attendre, Saut’O y pense qui vaut mieux aller vite chercher du secours au village. Lu court, lu court ; lu passe la rivière en sautant par-dessus les gros galets ; lu arrive la case tout essouflé !
« Mon Dieu Seigneur ! y crie maman. Saut’O, où ça Dinette i lé ? »
Saut’O y crie fort même : « bé, bé, bé… ».
Papa, maman, toute le village, la police, toute y suiv Saut’O qui tient dans sa bouche, le coin du tablier de la maman de Dinette que lu la souqué ! Toute la bande la trape pioche, fusil et grand sabre à canne. Zot y arrive pour trouver Dinette assise sur son derrière ; à côté d’elle, Tantine Mizogris y tient à elle serrée sur son vieux cœur qui batte bien fort.
Dinette y raconte l’histoire des mauvais garçons. Papa, maman tout l’monde y cherche, ouque zot lé partis ?
Na pu personne, que moi zot nénenne, qui raconte ce zolie zistoire à zot toute, mes enfants bien sages.
« Demain ma raconte à zot, l’histoire de ces mauvais zenfants perdus dans la forêt noire…
Ce soir, y faut allez dormir… y faut faire la toilette…Allez dire bonsoir toute la famille… »
Les petits s’empressent autour de Charline ; ils l’embrassent si fort que la vieille à l’air de succomber sous leurs étreintes !
« Arrète à zot va !... si zot y tue à moi, mi pourra pas raconte la belle histoire prévue pour demain… »
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Une fois pour une bonne fois… lavé là-haut la montagne côté volcan, un grand château même. Avant que toutes voiliers y gagnent débarquer dan’Bourbon bandes esclaves, un gros Roi et une belle reine, « la Reine Mathilde » y habitaient ensemble dans ce grande case-là. Autant la reine lété bonne comme toute, autant le Roi lété méchant. Tout le monde Bourbon y appelait à lui « le Roi Gros Bébète ».
Ce jour-là, que mi raconte à zot là, la pauvre p’tite Reine y venait de fé naître, un p’tite fille qui brillait plus que le rayon d’soleil qui sorte la mer, grand matin ; y appelle ça, mi croit bien… l’aurore ! Elle l’était rose, comme un pétale de rose, et blanc comme un joli lys blanc… un vrai bécot ! Sa marraine, « la Fée des Nuages » lété descendue tout exprès sur la terre, tout juste pour baptise à elle. Elle lavé donne à elle le nom « Eglantine d’Or ». Malheureusement, un diable lavé passé par derrière la Fée, pour jette sur « Eglantine d’Or » un mauvais sort !
« Princesse, la dit le Diabe, vi serra la plis belle de toutes les filles de Bourbon, vi sera brillante comme la lumière même, mais… vi sera plus méchante que vot’papa… le Roi Gros Bébète. »
Le pauve zenfant, tout petit même la commence d’ète méchant ! La Reine y pleure même tous les jours ; elle y souplaigne ensemble tous les serviteurs… elle y pleure tellement, que ses larmes y coulent comme l’eau dans la rivière Saint-Denis. Chaque fois qu’Eglantine d’Or y fé passe la misère aux bébètes, au monde, aux fleurs, le Roi y rit fort et y dit à elle : « C’est comme ça qu’il faut faire, ma chérie ;… vot papa lé bien content même… lu aime vot « viré-tourné ».
Un jour, que la princesse l’avait souqué toutes les p’tits chattes qui venaient de naître dan’le château, et qu’elle lété en train de noyer, dans le grand bassin du jardin, une méchante sorcière la rivé coté d’elle.
« Princesse, mi aime bien voir comment vous lé méchante !... mi veut que vi devienne sorcière !... mais pour ça, vous lé bien trop jolie… vi va devenir vilaine… vilaine même ; vi appellera pu « Eglantine d’Or » mais « Grand’Mère Kalle » « Grand Mère Kalle » : vous va promener à cheval sur un manche balier… Dans toute pays Bourbon vous va voyager pour chercher les mauvais zenfants… vous va mange la chair fraîche… vous va hurler comme « Fouquet », ce zoizeau qui cachiète dan’trou de roches la montagne, et qui sorte la nuite seulement. »
« Touche vot’dos, nana déjà une grosse bosse et une p’tite bosse lé sur vot’poitrine. Vot jolies blouques sera grandes, grandes mèches rouges toutes entortillées ; vous va amarre à zot ensemble un payaca bien sale… vot joli zié bleu sera noir, mais un sera crevé, parce que vous la gagne le coup. »
« Vot grand nez crochu sera rempli grands, grands poils dedans… Sur vot lèves et sû vot menton galoche n’aura grands duvets tout’frisés. Vot dents comme gros pioches va gagnent croquer les mauvais zenfants… Tate vot figure… nana déjà grands grands rides, pleins de poussières et vot joues y pendent comme ballons dégonglés… »
« Allez à vous maintenant ; trape c p’tit lampe là… file à vous dans toutes les montagnes… vole plus vite l’éclair… file à vous, vilain bébète !»
Un grand vent la soufflé marmailles ! La nouvelle sorcière la grimpe sur son manche balier et la sauté en riant comme la folle !
Ce rire là, mon zenfant, la passe à travers les Plaines, la saute toutes les rivières… la couru ! la couru !… la casse toute sur son passage.
Zot y voit, c’est depuis ce temps là qu’à Bourbon nana toutes ces mauvais cyclones. Tous les p’tits zoizeaux la cachiètent dans la forêt. Toutes les p’tites fleurs la ferme zot pétales. Les p’tits lièvres aussi la rente dan’ zot trou, et la nuite la rivée.
Bourbon la été entourée gros gros nuages noirs, la pluie la versé « Eglantine d’Or » la disparue pour toujours !
Malédiction la tombe sur le beau château ! … le trou volcan la pété ;… la flamme de feu la monte dan’ciel, la souque le château ensemble le méchant roi que la vole en l’air…
La jolie Reine Mathilde la gagne chapper ; elle la vole dan’ grand ciel bleu ! Jusqu’au jour d’aujourd’hui zot y voit à elle… Guète bien marmailles ! Ce grand zoizeau blanc, ensemble son longue, longue queue et son long bec ; de monde y appelle ça : Paille-en-queue, mais ça, mi di à zot, c’est la Reine Mathilde ! Elle y vole, elle y vole en l’air même, et puis elle y pique, toute droit dan’la mer pour souque les p’tits poissons pou manger et pou donne son zenfants ; elle y cachiète à zot dan’trou la montagne bord la mer !
Zot y voit les zenfants ; y faut pas ète méchants ; faut ète gentils bien obéir zot famille zot nénenne ; jamais dit de gros mots ; jamais mentir, faire mal aux bébètes ; faut pas moque de monde… sans quoi ! Grand Mère Kalle y peut v’nir pour souque à zot.
Anon dormir… si zot lé bien sage, demain ma raconte à zot l’zistoire « Tantine Mizogris ».
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.
Kriké !
Kraké mésyé !
La klé dan out pos, la tay dan mon sak !
Mésyé la foi li manz son foi ek in grin de sel, touzour li ; i manz pa sa plis, li, zist ek son grin de sel.
É bin, in bo zour, lavé in boug li travay la foré, plant maï. Mé, selman, si li travay la, i fo, tou le tan son fam la lé ek li, in ! Li pé pa, li, sanpas son fam ; alor i mont lao, gran matin ; i sort isi, an ba, i travay la foré.
Kom foré Dékot , na in bon pti bou ki mont Bagatel la, in ! Pli o ankor, koté zot l’arivé la kaz mésyé Marsli, la, i apel Dékot ; pa tro o pour moin, mi voi pa tro o, moin, pask mi sava la sas, mi ariv pli loin ke sa !
Bin, tou lé matin, le boug i sava travay ek sa fam, i met manzé la. É bin, i di :
— Marmay, é ! Ala zot manzé lé kui, manz ! Apré zoué azot.
Li nana troi zanfan ; dé pti fiy, in garson.
Bin, nana in zoizo, tou lé zour a pé pré ver diz er kom sa, in ! Zoizo i ariv ; soidizan in zoizo, mé sété in dyab ; i ariv la, i kri :
— Té ! Marmay, marmay !
Marmay i di :
— Oui !
— Mmmmmm… I di i resanb zot lé plin de pou dan la tet, in !
Marmay i di :
— Oui !
Dan se tan la lavé le pou.
— Vyin, la di, ma rod le pou dan zot tet.
Marmay i vyin ; li rod premyé ; kan zoizo i zoué dan zot tet la, marmay i dor ; i arod sé ke lot, i dor ; la fini fé kom sa ; trap tout marmay, i met dormi. I sa laba, i dékouver marmit ; bingo ! I bing zafer band marmay la, li ; apré, li, an rout. Mé la band marmay i gagn pi manzé ditou, la ; é marmay i déses, i mégri.
É bin, le papa i di :
— Oté, i di, kosa i donn pa manzé marmay la ?
— Koman ! I di, tou lé zour, mi tir zot manzé, mi met la devan ou, ou voi pa ?
— I fo ou donn pa manzé marmay, la ! Akoz marmay i vyin fay kom sa, in ? La di, di pa la poin ! De ri la poin, mé maï la ! (É sa enn afer lé bon sa ! Marmay i doi etr kosto ! I di, get koman marmay l’apré veni fay !
La fam i di:
— Non !
Anfin, i armet manzé marmay ; zoizo la i vyin, i dénis mem.
Kriké !
Kraké mésyé !
La klé dan out pos, la tay dan mon sak !
Bin, le boug i di :
— Ou koné ? La di, mi konpran pi moin ! Koman marmay i vyin fay kom sa ?
Mé nana enn la répond, la di :
— Papa, la di, ou i di sa, ou ? Nana in zoizo i vyin isi, la di, tou lé diz er la, in ! Rod le pou dan not tet, la di, ni dor, li manz ; kan ni lev, manzé na pi.
Papa i di :
— A ! Alé don !
— Oui, i di, li manz tout not manzé !
— Bon, i di, bin, ma vey ali.
Le boug i sarz son fizi, tir manzé marmay ; tout i kit la ; kit son zanfan ; ek son fam i di :
— Mont aou ; taler ma venir.
Le boug la kasyet ; nana enn armoir, dan la kuisinn, na in pti bifé alor, asé o ; la kasyet déyer ; ver diz er, le dyab la i ariv ; zoizo la i poz :
— Marmay, marmay !
Zoizo la fini venir kosto ! Depui konbyin de tan li l’apré manz manzé marmay la ! In bel zoizo, kom sa !
— Oui !
— Papa la pa la ?
— Non ! La di, la parti travay.
— Vyin, la di, ma rod le pou dan out tet, la di ; zot pou lé malizé fini sa, in !
— Oui, la di, lé malizé fini mem !
I rod enn, met dormi ; i arod lot, met dormi ; i fé lé troi zanfan kom sa ; parti.
Dé ki la dékouver marmit, boug la la sorti ; i di :
— Alor ! Sé ou ki manz manzé mon zanfan !
Li la rod volé. Pan ! A ter !
— A ! I di, moi la trap aou !
Anfin, sof de lo ; i sava dir band marmay, i di :
— Lev azot, la di, moin la finn trapé zoizo la, la di, sa mem i manz zot manzé.
— Papa, la di, li mem i manz nout manzé.
— Bin, la di, na manz ali osi ; lé gra li !
Apré, le papa i nétoiy le zoizo, tout, met dan enn marmit ; mé selman, le tan ke l’apré nétoiyé la, zoizo la i sant ; i trap zoizo la pour tranp dan lo ; zoizo la i sant :
I tranp zoizo la dan lo ; zoizo la i di :
Gazimouyaya, gazimouyaya ! Poulim amoin tou douseman, mon Dyé,
Gazimouyaya ; amoin mem mi mouloukou, mon Dyé ; gazimouyaya.
— Mmmmm… ! La di, « moulouloukou ! Moulouloukou ! » ; pour manz manzé mon zanfan, ou lé pa moulouloukou ! Ou l’apré détrui mon zanfan, la di, ma montr aou !
Fini plimé, i komans koupé ; zoizo la i di :
Gazimouyaya, gazimouyaya ! Koup amoin tou douseman, mon Dyé,
Gazimouyaya ; amoin mem mi mouloukou, mon Dyé ; gazimouyaya.
— Gaz out pti mouyaya, si ou vé ! La di ; asoir, ni manz aou nou !
Trapé, met dan enn marmit ; i fé rousi ; zoizo la i di :
Gazimouyaya, gazimouyaya ; tourn amoin tou douseman, mon Dyé,
Gazimouyaya ; amoin mem mi mouloukou, mon Dyé ; gazimouyaya.
— Mmmmmm… ! La di, fé koman ou i vé, la di, ou va péyé manzé la !
Boug la i gout ; in kou de sel ; zoizo la i di :
Gazimouyaya, gazimouyaya ; gout amoin tou douseman, mon Dyé,
Gazimouyaya ; amoin mem mi mouloukou, mon Dyé ; gazimouyaya.
— Oué ! La di, lé bon ! Mi nétoiy aou, moin, ou moulouloukou !
Trap marmit, i kouver, met laba, i di :
— Marmay, i di, asoir, kan m’arivé, na manz sa, la di. Tous pa sa, in !
— Oui, papa !
La fini ariv kom d’isi, a pé pré, la Grand Ravinn ; li ardsand, li di :
— É ! Marmay, la di, tansyion i tous sa, in !
Zanfan antété ! Kan ou parl, ou di :
— Fé pa sa.
I fé ; la tet lé dir !
— Tansyon i manz sa, in !
— Oui papa, i di, ni manz pa.
Anfin, li pran semin, li mont, li sa travay, li ! Li ariv laba, li di son fam, i di :
— É bin ! I di, moi la trapé zoizo, la di ; le toupé li lavé, li ! Kan moi l’apré nétoiy ali, la di amoin plim pa li tro for ! Li, zoizo moulouloukou Bon Dyé ! Kan moin l’apré plim ali, tranp ali dan lo so, la di plim ali dousman ! Moin la plim ali, la di, la fini kui dan marmit laba.
Fam la i di :
— Oui, la di, pangard sé in dyab !
— Kel dyab ? I di, ali dyab ! Manz manzé mon zanfan, lé pa in dyab ! É pi, pour fé kui, pour manz ali, le dyab ; bin, i di, asoir, na manz ali.
Mé ali, le frer la, li lé pli fondé, li lé pli gourman.
Kriké !
Kraké mésyé !
La klé dan out pos, la tay dan mon sak !
Anfin, lété pour manzé, voi, maï la, i trangl gozyé sa.
Le frer i fé sanblan fé :
— A ! A ! A ! Ou ! Ou !
Son ser i di :
— Kosa l’ariv aou, sa ?
— Mi sava tranglé, a di, Ou !...
Manter ! De lo lé loin ; pour son ser alé sers do lo, pour li gout zoizo la.
Kriké !
Sas !
Tansyon zoizo moulouloukou, in !
Anfin, le ser i kour vitman, voi son frer i sa mor. Sava trap in pé de lo pour son frer ; ali déyer dékouver marmit, vitman trapé zoizo, manz. Kap ! Kap ! Zoizo la i di :
Gazimouyaya, gazimouyaya ; manz amoin tou douseman, mon Dyé,
Gazimouyaya ; amoin mem mi mouloukou, mon Dyé ; gazimouyaya.
— A ! I di, démerd aou sa ! La di, tou le tan i manz nout manzé, tou le tan ! I di, mi manzra pa, moin ! Kan mem i esper papa, kap ! Kap ! Kap ! Zoizo la i sant mem :
Gazimouyaya, gazimouyaya ; manz amoin tou douseman, mon Dyé,
Gazimouyaya ; amoin mem mi mouloukou, mon Dyé ; gazimouyaya.
Mon noir ! Marmay la fini arivé, pti boug la, la fini venir bébet ! Manz sa, dé zyé la fini sort bel ! Marmay la fini gonflé ! Son ser l’arivé kom sa, la trouv ali ; la, li vé désir son ser ! Alor, li sant, la :
— Ou !... I di, son ser— i fé kom sa— i di, mon Dyé ! Ala nout frer la fini venir bébet ! La fini venir in dyab !
I débat, i débat ; le ser la i le tan kouri. Li a veni a bou kas la kaz ; li la sort an dedan, li la bour déyer son ser pour li trapé pour manzé.
Son ser i sant mem an montan, la :
La di son frer la veni bébet ; la manz zoizo, la veni le dyab ! I kour mem an montan, i kour mem ; i kour mem, i sant mem ; i kour mem, i sant mem ; i kour mem, i sant mem. Kan li ariv koté le papa, lé dé zanfan tonb a ter. Papa i vir kom sa, li voi in dyab i mont.
— A ! A ! La di, kosa l’arivé ?
— Bin, la di, li la manz zoizo la, papa.
— Mon Dyé, la di, li vyin pour désir band la, li la ! li vyin pour manz son papa, tout, li la !
Mé le papa, sa ke li lavé pour fé, li voi zanfan la finn ariv bébet ; i vyin pour manz azot. Li la fou in kou de fizi ; zanfan la tonbé ; é la fam i di :
— Ou la vi ? Moin la di aou sa ; falé pa fé kui sa !
— A bin ! La di, mi koné pa moi ; é kan moin la di « manz pa sa, tous pa », afer la tousé ? Zanfan tet dir !
Touzour mi di :
— Marmay, kan gran moun di kek soz la, ékout ! Pask si ou i ékout pa, i pé arivé danzé. Dé foi, in gran mounn lé bet vréman, mé li voi in pé pli loin.
É ou marmay, kosa ou di :
— In ! in !
Pask moin lété marmay lontan, in ! É tou se ke mon papa té i di amoin fé pa, in !... I apelé amoin « Le Roi » azot.
— Le Roi, i di amoin, fé pa sa !
— Oui, papa.
Mé demin mi sa fé. I di amoin :
— Fé pa enn afer la, in !
Toudsuit la, in ! Selman, vi voi, moin lavé enn bonn sans. Mem ke mi fé sa, sé pa, le Bon Dyé lété koté de moin. Malizé pour moi ariv de danzé. I ariv pa moin de danzé. A ! Oui ! Moin té in marmay tet dir, vréman ! Tout se ke papa i di amoin fé pa sa, moin té i fé mem, moi !
Ryin ke vol de mounn, zafer de mounn, sa, moin la pa fé. Pask si ou i amenn enn afer la kaz, mem ke ou la trouvé, mem in morso de kann, mem in bout de mayok, si ou l’arivé, papa i di :
— Ou sa ou la gagn sa ? Ou la trouvé ?
In raklé !
— Alé armetr sa ou sa la trouvé !
Mon papa la zamé vouli toler amoin. É kom moi osi, mon zanfan osi. Mi toler pa azot. Touzour mi di azot :
— Ou la ganyé ?
— Oui, in kamarad la donn amoin enn afer.
— Mon zanfan, avan de prandr, i fo kalkilé kosa ou i fé ! Pé se fer li pé vol enn afer, i donn aou. Demin matin, ou lé frit, in !
Pask moin, moin la vyéyi. Pour mon az, zamé pey in prosé verbal léta divres. Pask moin té i boi in bou kou de sek, kom tou le mounn. Mé selman, zamé zamé zamé la loi i trouvra zamé mon kayé. Pétet, le Bon Dyé na pityé ? Mi pé pa mor kom sa ! Mé mem ke mi trouv in boug, li rod ravaz amoin, bin, mi réflési, mon Dyé ! Kosa mi fé ? Moi lé kapab tap ali, in ! Mi tap ali ; na enn afer ladsou lé pa bon, vi voi. La loi la fé « kap » . Ou la pli moiyin bouzé ou la, enn foi ke la mark aou. I pé se fer enn foi ke na in zanfan, in zour, na bezoin in papyé, in ! La loi li aplik sa. Se boug la, poin ! Orevoir !
Touzour, mi pri Bon Dyé les amoin kom sa mem, ziska tan ke moin mor. Apré moi nora mon trankilité. Pa annuiyé par personn.
Zistoir lé terminé.
Sainte-Suzanne
- Fin du chapitre -
Tous les contenus du site internet de Lectivia sont protégés par la loi sur les droits d'auteur. L'utilisation, le partage ou la reproduction de toute partie du contenu sans l'autorisation du titulaire du droit d'auteur ou des ayants droits ou de Lectivia sera punis par la loi en vertu des règlements sur la violation du droits d'auteur et la propriété intellectuelle.